Ο Γκίντερ Γκρας, το όνειδος, η φάρσα

Πηγή: sarant 

Θα το έχετε διαβάσει, εκτός αν απουσιάζατε από τη μπλογκόσφαιρα όλο το σαββατοκύριακο: ο Γερμανός νομπελίστας συγγραφέας Γκίντερ Γκρας δημοσίευσε στην εφημερίδα Süddeutsche Zeitung ένα ποίημα συμπαράστασης στην Ελλάδα, δώδεκα δίστιχα με τίτλο “Το όνειδος της Ευρώπης”, ένα ποίημα που προκάλεσε πολλαπλές συζητήσεις, τουλάχιστον για τρία θέματα. Καταρχάς, για το ίδιο το ποίημα, την αξία του και τις προσπάθειες μετάφρασής του στα ελληνικά. Έπειτα, για τον Γκίντερ Γκρας -είπαν κάποιοι, και σε σχόλια στο ιστολόγιο και αλλού, ότι επειδή ο 17χρονος Γκρας υπηρέτησε στα Waffen SS τους τελευταίους μήνες του πολέμου, τα σημερινά του κείμενα χάνουν κάτι από την αξία τους ή δεν μπορούν να παρθούν υπόψη. Άλλοι πάλι υπενθύμισαν ότι ο Γκρας πριν από λίγο καιρό είχε γράψει ένα ποίημα εναντίον της πολιτικής της ισραηλινής κυβέρνησης. Τέλος, μία μέρα μετά την δημοσίευση του ποιήματος, μια άλλη γερμανική εφημερίδα, η FAZ, δημοσίευσε ένα άρθρο από το οποίο πολλοί συμπέραναν ότι το ποίημα δεν είχε γραφτεί από τον Γκρας αλλά ήταν φάρσα, παρωδία, γραμμένη από ένα σατιρικό περιοδικό. Και αφού έγινε αρκετός θόρυβος για τη δήθεν φάρσα, βγήκε ο ίδιος ο Γκρας και δήλωσε ότι το ποίημα είναι δικό του ξεκαθαρίζοντας τα πράγματα. Όλα αυτά μας δίνουν, πιστεύω, άφθονη τροφή για συζήτηση.

Και πρώτα έχουμε το ποίημα, με τον εσκεμμένα πιστεύω αμφίσημο τίτλο, που διατηρείται και στη μετάφραση, Europa’s Schande, Η ντροπή της Ευρώπης, το όνειδος της Ευρώπης, που αν δεν κάνω λάθος δεν ξεκαθαρίζει αν είναι η Ελλάδα ντροπή της Ευρώπης ή αν πρέπει η Ευρώπη να ντρέπεται για το πώς φέρεται στην Ελλάδα. Πολλοί το μετέφρασαν στα ελληνικά, ανάμεσα σ’ αυτούς και ο φίλτατος Δρ Ζίμπενμαλ στη Λεξιλογία, όπου βέβαια συζητήσαμε εκτενώς το θέμα (διαβάστε το άρθρο της Λεξιλογίας, έχει συνδέσμους προς άλλες μεταφράσεις, μεταξύ άλλων και στα αρχαία ελληνικά!) Παρακάλεσα τον δόχτορα να χτενίσει τη μετάφρασή του, έβαλα κι εγώ το χεράκι μου σε μικρολεπτομέρειες, βόηθησε και ο Νίκος Λίγγρης και ιδού το αποτέλεσμα:

Στο χάος κοντά, διότι με τις αγορές δεν συνεμορφώθη,
χώρα που μακριά της στέκεις, που σου δάνεισε το λίκνο.

Αυτά π’ αναζητάει η ψυχή, που έτοιμα τα βρήκες,
τώρα απαξιώνονται, για παλιοσίδερα μετράνε.

Σαν μπαταξού γυμνή διαπομπεύεται και υποφέρει η χώρα
που στη λαλιά σου καθημερινά ευγνωμονούσες.

Σε φτώχεια ατελείωτη κατάδικη η χώρα, με πλούτο
που λαμπρός μουσεία κοσμεί: λάφυρα που φυλάγεις.

Αυτοί που μ’ όπλα πάτησαν τη χώρα, τη νησοπροικισμένη,
τον Χέλντερλιν μες στον γυλιό κρατούσαν της στολής τους.

Χώρα που δεν ανέχεσαι -μα τους συνταγματάρχες της
κάποτε τους ανέχτηκες για σύμμαχους κι εταίρους.

Χώρα χωρίς δικαιώματα, που ωμοί εξουσιαστές της
τη ζώνη όλο στενότερα και πιο στενά τής σφίγγουν.

Μαύρα για να σ’ αντισταθεί φόρεσ’ η Αντιγόνη και σ’ όλη τη Χώρα
πενθοφορούν οι άνθρωποι, ο Ξένος τους που ήσουν.

Του Κροίσου σόγια όμοια έξω από τη χώρα όμως
εστοίβαξαν και φύλαξαν στις κάσες σου ό,τι μαλαματένιο.

Πιες το, λοιπόν, πιες! των κομισάριων οι εγκάθετοι φωνάζουν,
μα οργισμένος σου γυρνά την κύλικα, ξέχειλη, ο Σωκράτης.

Θεών κατάρα εν χορώ βαριά πάνω σε ό,τι κατέχεις,
τον Όλυμπό τους που απαιτείς να τους τον απαλλοτριώσεις.

Άψυχη πια, θα μαραθείς χωρίς τον τόπο
που η ψυχή του σ’ έπλασε, εσένα, Ευρώπη.

Στο άρθρο της γερμανικής Βικιπαίδειας για το ποίημα σημειώνεται ότι το πρωτότυπο είναι γραμμένο στον δύσκολο και σπάνιο στα γερμανικά ανάπαιστο (άτονη-άτονη-τονισμένη συλλαβή), ενώ επίσης υπάρχει απόσπασμα από συνέντευξη του Πέτρου Μάρκαρη, ο οποίος χαίρεται που επιφανείς συγγραφείς εκφράζονται με λογοτεχνικά μέσα για την κρίση, και χαρακτηρίζει πολύ αξιόλογο το ποίημα. Αντίθετα, ο Γερμανός συντηρητικός πολιτικός Γκούντερ Κριχμπάουμ υποστηρίζει ότι το ποίημα αγνοεί την πραγματικότητα. Πάντως, δεν είναι το πρώτο “επικαιρικό” ποίημα του Γκρας. Πριν από λίγες εβδομάδες είχε προηγηθεί μια άλλη ποιητική του παρέμβαση, με το ποίημα “Αυτό που πρέπει να ειπωθεί” στο οποίο επέκρινε την πολιτική της γερμανικής κυβέρνησης απέναντι στο Ισραήλ αλλά και της ισραηλινής κυβέρνησης, ποίημα που χαρακτηρίστηκε αντισημιτικό από πολλούς.

Για το παρελθόν του Γκίντερ Γκρας δεν έχω να πω πολλά -ίσως έχετε εσείς. Δεν νομίζω ότι μας ενδιαφέρει σήμερα τι έκανε κάποιος ογδοντάχρονος σε ηλικία 17 ετών, ούτε μπορώ εγώ ναν καταδικάσω αποφάσεις που πήρε (και με πόσους βαθμούς ελευθερίας τάχα) ένας έφηβος μέσα στον πόλεμο -πολύ περισσότερο που η ένταξη του Γκρας στα Waffen SS ήταν ολιγόμηνη και που τους τελευταίους μήνες του πολέμου τα Waffen SS είχαν πάψει πια να στελεχώνονται μόνο από συνειδητούς φασίστες -μέλη τους γίνονταν κάθε λογής κληρωτοί.

Θα μπορούσαμε να τελειώσουμε εδώ το άρθρο μας, αλλά ένα νεότερο γερμανικό άρθρο του Φόλκερ Βάιντερμαν  στην FAZ πυροδότησε νέο κύκλο συζητήσεων. Ο Βάιντερμαν, που βρίσκει απίστευτα άσχημο το ποίημα, γράφει στην εισαγωγή του: “Καναδυό κλισέ για την Ελλάδα, τους αρχαίους και την Ευρώπη, εκκεντρικές προτάσεις, απίθανες γενικές: το σατιρικό περιοδικό Τιτάνικ δεν θα κατάφερνε να δώσει μια καλύτερη παρωδία ποιήματος του Γκίντερ Γκρας”. Και συνεχίζει με το ίδιο πνεύμα, πράγμα που παρέσυρε αρκετούς σχολιαστές στο Φέισμπουκ οι οποίοι πίστεψαν ότι το άρθρο σοβαρολογεί και ότι ξεσκεπάζει τη φάρσα του Τιτάνικ. Όταν πρωτοείδα (σε άλλο νήμα) το σχετικό σχόλιο, και διάβασα πρόχειρα το γερμανικό κείμενο της FAZ, χωρίς να προσέξω το hätte της εισαγωγής που είναι υποθετικός λόγος, άρχισα κι εγώ να έχω αμφιβολίες, ύστερα όμως το ξαναδιάβασα καλύτερα και μπήκα στο νόημα. Άλλωστε, στο μεταξύ κυκλοφόρησε και ηχητικό ντοκουμέντο με τον Γκρας να διαβάζει το ποίημα, ενώ έκανε δήλωση κι ο ίδιος ο Γκίντερ Γκρας, στην οποία επιβεβαιώνει ότι εκείνος έγραψε το ποίημα και παράλληλα χαρακτηρίζει “κακόβουλο” το δημοσίευμα της FAZ.

Από μια άποψη, κρίμα που το ξεδιάλυνε: θα μπορούσαμε να συζητάμε με τις ώρες αν είναι ειρωνικό ή σοβαρό το δημοσίευμα της FAZ και να τσακωνόμαστε για το ποια λεπτή απόχρωση ή συντακτική λεπτομέρεια δίνει το κλειδί για το διάβασμα του γρίφου. Ωστόσο, να επισημάνουμε ότι για μια ακόμα φορά η μπλογκόσφαιρα έδωσε καλύτερη ενημέρωση από μερικούς βαριούς ειδησεογραφικούς ιστότοπους. Για παράδειγμα, τα Νέα ανέβασαν την είδηση περί φάρσας [το λινκ δεν λειτουργεί, απέσυραν το άρθρο!] όταν είχε ήδη κυκλοφορήσει η διάψευση από τον Γκρας.

Πάντως, δεν θα ήταν εξωφρενικό ούτε πρωτοφανές να γίνει μια παρωδία δεκτή σαν αυθεντικό έργο. Θυμίζουμε τη φιλολογική φάρσα του 1928, όταν ο Γεράσιμος Γρηγόρης μιμήθηκε το ύφος του Καζαντζάκη και κατάφερε να ξεγελάσει τον Ξενόπουλο που έβαλε στη Νέα Εστία πρωτοσέλιδη την παρωδία του, τη φάρσα του Κωστάκη Τσάτσου με τον Μενένιο Άπιο και τις αναλύσεις για τον χαρακτήρα των Ελλήνων, που ακόμα την πιστεύουν μερικοί, καθώς και τη μπαλαφάρα του Σοκάλ που ρεζίλεψε τα μεταμοντέρνα πιρριβιουντισμένα περιοδικά. Εδώ είχαμε μια νέα πτυχή στο θέμα, δεν ήταν φάρσα το ποίημα αλλά η είδηση περί φάρσας, δηλαδή φάρσα στη φάρσα. Να μη μας ένοιαζε κιόλας, να το διασκεδάζαμε περισσότερο.

 http://sarantakos.wordpress.com/

Explore posts in the same categories: Αριστερά, Οικονομική κρίση, Ποίηση, Πολιτισμός, Πολιτική, άρθρα, εκλογές 2012