περ. Ουτοπία, τευχ. 102/2013, σελ. 7-11
του Δημήτρη Καλτσώνη
Η Λατινική Αμερική είναι, δίχως αμφιβολία, μια ξεχωριστή ήπειρος. Οι καπιταλιστικές σχέσεις είναι αναπτυγμένες αλλά συνυπάρχουν με υπολείμματα προηγούμενων τρόπων παραγωγής. Ο ευρωπαϊκός πολιτισμός έχει αναμιχθεί με ένα ιδιόμορφο τρόπο με τον πολιτισμό των αυτοχθόνων και των αφρικανών. Οι λαοί της ηπείρου μιλούν όλοι σχεδόν την ίδια γλώσσα ενώ το αίσθημα ότι ανήκουν στο ίδιο έθνος είναι αρκετά ισχυρό.
Η πολιτική κατάσταση στη Λατινική Αμερική ήταν πάντοτε ευαίσθητη στις διεθνείς ανακατατάξεις. Είχε όμως και τη δική της, αυτοτελή δυναμική. Το τέλος του β’ παγκοσμίου πολέμου, τα ισχυρό αντιφασιστικό κύμα που χαρακτήρισε την εποχή, η εμφάνιση των Λαϊκών Δημοκρατιών στην ανατολική Ευρώπη, βρήκαν την αντανάκλασή τους στη Λ. Αμερική. Έτσι, την περίοδο 1944-1946 επτά δικτατορίες στην περιοχή έδωσαν τη θέση τους σε αστικοδημοκρατικά καθεστώτα.
Η μεταβολή δεν κράτησε πολύ. Με δεδομένο το φόβο των κυρίαρχων τάξεων και των ΗΠΑ ότι το επαναστατικό κύμα που φαινόταν να εδραιώνεται σε ένα μέρος της Ευρώπης πρόκειται να εξαπλωθεί στη Λ. Αμερική αλλά και σε άλλες ηπείρους, παρατηρήθηκε μια αντιστροφή της κατάστασης. Στο διάστημα 1948-1955 μια σειρά πραξικοπήματα ανέτρεψαν έξι από τις αστικές δημοκρατίες της υποηπείρου[1]. Στις αρχές της δεκαετίας του 1950 όλα σχεδόν τα καθεστώτα στη Λ. Αμερική ήταν είτε ανοιχτές δικτατορίες είτε ψευδοδημοκρατίες όπου η τήρηση των στοιχειωδών κανόνων της αστικής δημοκρατίας ήταν απολύτως προσχηματική. Στη Βενεζουέλα το 1948 επιβλήθηκε δικτατορικό καθεστώς το οποίο διάρκεσε μια δεκαετία.
Η βαθιά εκμετάλλευση και καταπίεση των λαών οδήγησε στο κύμα που σηματοδοτήθηκε από τη νίκη της επανάστασης στην Κούβα το 1959. Μια σειρά ένοπλα επαναστατικά κινήματα (Κολομβία, Βενεζουέλα, Γουατεμάλα, Βολιβία, Σαλβαδόρ, Νικαράγουα, Αργεντινή, Βραζιλία) συγκλόνισαν τις επόμενες δεκαετίες του 1960 και 1970. Παράλληλα, εγχειρήματα όπως η κυβέρνηση Αλλιέντε στη Χιλή[2] ή ακόμη εφήμερα στρατιωτικά καθεστώτα που είχαν εθνικοανεξαρτησιακό προσανατολισμό (Περού, Εκουαδόρ, Παναμάς)[3]συμπλήρωσαν την εικόνα. Ήταν η περίοδος των μεγάλων επαναστατικών κινημάτων αντιαποικιακού, εθνικοαπελευθερωτικού και αντιιμπεριαλιστικού χαρακτήρα σε όλο τον λεγόμενο τρίτο κόσμο.