Παναγιώτης Νούτσος:Ο Καβάφης,ο Σκληρός και η κίνηση των σοσιαλιστικών ιδεών στον Αιγυπτιακό Ελληνισμό της εποχής τους.

ΚΑΙΡΟ 1900 

Το άρθρο του Παναγιώτη Νούτσου δημοσιεύτηκε στο τεύχος 1 του περιοδικού  ΟΥΤΟΠΙΑ , 1992,σελ.102-109

«… Η συνοικία της κραιπάλης άφαντη

και η άλλη της συναλλαγής. Το τιμ του μπαμπακιού,

οι ξένες εταιρείες. Και στο βάθος ο Σκληρός

υπό λοξήν γωνίαν»

Γ. Δάλλας, Δόκιμος σε συντεχνία

Ανάμεσα στον Καβάφη και την Αλεξάνδρεια παρεμβαίνει κάποτε ο Σκληρός και ιδίως πλειάδα σοσιαλιστών διανοουμένων που επικοινωνούν μεταξύ τους συν­θέτοντας έτσι το πλήρες τοπίο της πνευματικής ζωής των Αιγυπτιωτών. Ως προς το ποιητικό έργο του Κ.Π. Καβάφη, ο οποίος πάντως υπήρξε και καίριος υπομνηματιστής των ποιημάτων του (όπως για παράδειγμα του «Περιμένοντας τους βαρβά­ρους» που κατά την επισήμανση του «υποθέτει μια τέτοια κατάστασι κοινωνική», δη­λαδή η «κοινωνία φθάνει σ’ ένα βαθμό πολυτελείας», όπου «απελπισμένη από την θέσι εις την οποίαν δε βρίσκει διόρθωσι συμβιβαστική με τον συνηθισμένο της βίο, αποφασίζει να φέρη μια ριζική αλλαγή…»)’, αρμοδιότεροι συνάδελφοι θα αναπτύ­ξουν τη σχετική προβληματική.

Πριν εισέλθω στο κυρίως θέμα της ανακοίνωσης μου θα συνοψίσω τα πορί­σματα των ερευνών² που αφορούν στις σχέσεις του Καβάφη με τον Σκληρό. Η ζω­ντανή γνωριμία μεταξύ τους χρονολογείται το Δεκέμβριο του 1913, όταν το περιοδι­κό Γράμματα εγκαινιάζει το εντευκτήριο του. Ως το τέλος του επομένου έτους, οπότε θα εμπεδωθεί στο λόγιο κοινό των Αιγυπτιωτών η εικόνα του μαρξιστή Σκληρού, τό­σο με τις διαλέξεις του όσο και με τη συνεργασία του στα Γράμματα, αυτός θα έχει παραλάβει το σύνολο των δημοσιευμένων ποιημάτων του Καβάφη, σύμφωνα με τους καταλόγους διανομής των εκδόσεων του τελευταίου. Στον ενδιάμεσο χώρο κι­νείται ο κοινός τους φίλος Παύλος Πετρίδης και σε μικρότερο βαθμό ο αδελφός του Γιώργος Πετρίδης, ιδρυτικό μέλος του «Εντευκτηρίου» και της «Δημοτικιστικής Ομάδας» Καΐρου. Στα αμέσως επόμενα έτη ο Καβάφης παρακολουθεί τις ομιλίες του Σκληρού που οργάνωσαν στην Αλεξάνδρεια τα περιοδικά Νέα Ζωή και Γράμ­ματα, μία από τις οποίες – με θέμα τη ζωή και τη σκέψη του Τολστόι – μνημονεύει επαινετικά ο ίδιος ο ποιητής. Μετά το 1917 οι δεσμοί φαίνεται ότι ισχυροποιούνται, με την κοινή πλαισίωση του εκδοτικού εγχειρήματος των Γραμμάτων (σε σημείωμα του Καβάφη, μάλλον του 1919, για τη συγκρότηση της «Κριτικής Ομάδας» του περιο­δικού καταγράφεται ότι «στην Κοινωνιολογία βάλαμε» τον Σκληρό) και με το κοινό ενδιαφέρον για την εδραίωση του «Εκπαιδευτικού Ομίλου της Αιγύπτου». Ο ενδιά­μεσος τώρα είναι ο Ιορδάνης Ιορδανίδης.

Στις πρώτες δεκαετίες του αιώνα μας ο ελληνισμός της Αιγύπτου φαίνεται πως ξεπερνούσε τις διακόσιες χιλιάδες³ με κυριότερο πεδίο δράσης το εξωτερικό εμπόριο και τη βιοτεχνική παραγωγή, όπου κυριαρχούσε η κατεργασία και η εξαγω­γή του βαμβακιού και του καπνού, αλλά και όλα τα αστικά και μικροαστικά επαγγέλ­ματα που εμφανίσθηκαν «μετά τη διείσδυση του δυτικού καπιταλισμού»⁴. Στους κόλ­πους της παροικιακής κοινότητας που επιτελούσε κοινωνικές και οικονομικές λει­τουργίες (» από την οργάνωση μιας κοινοτικής κοινωνικής ασφάλισης και την οικο­δόμηση ενός άρτιου σχολικού συστήματος ως τη θέσπιση ενός μηχανισμού διαιτητι­κής δικαιοσύνης και τη συγκρότηση επαγγελματικών ενώσεων») θα εξασφαλισθούν οι όροι για την κατασκευή ενός «δημόσιου χώρου δίχως κρατική εξουσία» που θα εγ­γυάται την «ιδεολογική αναπαραγωγή του εθνικού συνόλου»⁵.

 Τα πρώτα ρήγματα θα γίνουν αντιληπτά με τη συμμετοχή Ελλήνων στο «Διε­θνές σωματείον των σιγαροποιών» και στο «Διεθνές συνδικάτον τυπογράφων», στα οποία εξακολουθούσε να παρουσιάζεται ακμαία η παράδοση των Ιταλών αναρχι­κών⁶και έντονα διεκδικητική ή συνδικαλιστική⁷ τους δραστηριότητα. Στους εργατικούς κύκλους, που εκδίδουν το δίγλωσσο Bolletino Typografico, κυκλοφορούσαν όχι μόνον ιταλόγλωσσα έντυπα (Il Domani, Lux, L’Idea)⁸ αλλά και ο Εργάτης που διευθύνει ο Νικόλαος Δούμας (νεαρός είχε μυηθεί στις σοσιαλιστικές ιδέες από τον Καλλέργη)⁹ τσαγκάρης, δημιουργός του «Σοσιαλιστικού Κέντρου Καΐρου» που βε­βαίωνε ότι «όταν καταστραφούν οι καταστροφείς της εργατικής τάξεως θα βασιλεύση η αρμονία επί του σύμπαντος»¹⁰ Ζωηρότερα διαποτισμένη από το «αναρχικό ιδα­νικό» είναι η σκέψη των συνεργατών του Εργάτη: του γιατρού Γ. Σαραφίδη (το 1908 εκδίδει τη βραχύβια εφημερίδα Η Νέα με «φιλολογικοσοσιαλιστική μορφή»)¹¹, του Ζαχ. Χατζόπουλου, αδελφού των Κ. και Δημ. Χατζόπουλου, και ιδίως του Γ. Τελεμίτη¹² και του καπνεργάτη Σταύρου Κουτσόγλου’¹³ που φιλοδοξεί να καταστεί ένας δεύτερος Εl. Reclus στην έκθεση της δημιουργίας του κόσμου. Παρά τις διώξεις των συνδικαλιστών που ρέπουν ή υιοθετούν τον αναρχισμό, οι συγγενείς ιδέες συνεχί­ζουν να διαχέονται στον αιγυπτιακό ελληνισμό, όπως μαρτυρείται από μεταφρά­σεις έργων του Μπακούνιν και κυρίως από τις θεωρητικές συνθέσεις όσων προκα­λούν την κοινωνία των «εμπόρων, των μπακάληδων, των χρηματιστών, των ιδιοκτη­τών» με τα «μυρωμένα πτερά της κοινωνικής επαναστάσεως»¹⁴.