Σπύρος Σακελλαρόπουλος: Η επίδραση του αγροτικού κινήματος στην εκλογική συμπεριφορά των αγροτικών στρωμάτων(1961-1964)

Σας παρουσιάζουμε το κείμενο του Σπύρου Σακελλαρόπουλου με τίτλο »Η επίδραση του αγροτικού κινήματος στην εκλογική συμπεριφορά των αγροτικών στρωμάτων  (1961-1964)» από τον συλλογικό τόμο  »Το αγροτικό κίνημα στην Ελλάδα από το 19ο αιώνα ως σήμερα» που κυκλοφόρησε από τις Εκδόσεις Νήσος & Ινστιτούτο Νίκος Πουλαντζάς, Αθήνα, 2011

Από τα μέσα περίπου της δεκαετίας του 1990 η Ελλάδα βιώνει σχεδόν κάθε χρόνο κινητοποιήσεις των αγροτών, οι οποίες πολλές φορές ξεπερνούν γεωγραφικούς περιορισμούς και εξαπλώνονται σε όλη τη χώρα με σημαντική δυναμική και πρωτοφανείς μορφές δράσης. Ποιοι είναι αυτοί οι αγρότες, από πού έρχονται και σε ποιο ιστορικό κινηματικό παρελθόν αναφέρονται; Ποιες είναι οι ρίζες του κινήματός τους και ποια η ιστορική συνέχειά του; Πώς σχετίζονται οι μορφές και οι εξάρσεις ή οι υφέσεις του αγροτικού κινήματος με τις περιπέτειες και τις φάσεις της σταδιακής ολοκλήρωσης της ελληνικής κοινωνίας και του εθνικού κράτους; Ποια είναι η θέση του ελληνικού αγροτικού κινήματος στην πλούσια, από τους αιώνες ξεσηκωμούς των καλλιεργητών γης, παγκόσμια Ιστορία;

Στα ερωτήματα αυτά, μεταξύ άλλων, επιχειρούν να απαντήσουν οι αναλύσεις που περιλαμβάνονται στον παρόντα τόμο, αναζητώντας, μέσα στις κοινωνικές, οικονομικές, πολιτικές και πολιτισμικές αλλαγές, αποδιαρθρώσεις και αναδιαρθρώσεις στην ιστορική πορεία της ελληνικής κοινωνίας, τη θέση και το ρόλο των αγροτών και του διεκδικητικού τους κινήματος στα σημαντικά στάδια συγκρότησης ή αναταραχής της κοινωνίας

Περιλαμβάνονται τα κείμενα:Αντώνης Μωυσίδης, Εισαγωγή- Καίτη Αρώνη – Τσίχλη, «Αγροτικές εξεγέρσεις στη μετεπαναστατική Ελλάδα (1833-1852): νεωτερικότητα και παραδοσιακές αντιστάσεις»- Βασίλης Πατρώνης, «Μεγάλη γαιοκτησία και αγροτικό κίνημα: η περίπτωση της Θεσσαλίας (1881-1923)»- Θανάσης Καλαφάτης, «Σοσιαλιστικές και αναρχικές ιδέες κατά τη διάρκεια της Σταφιδικής Κρίσης (1893-1905)»- Καπογιάννης Δημήτρης, «Συλλογική δράση και πολιτική κινητοποίηση των αγροτών κατά την περίοδο του Μεσοπολέμου»- Νίκος Καμπέρης, «Οι αγρότες στην Κατοχή και τον Εμφύλιο»- Σπύρος Σακελλαρόπουλος, «Η επίδραση του αγροτικού κινήματος στην εκλογική συμπεριφορά των αγροτικών στρωμάτων (1961-1964)»- Αντώνης Μωυσίδης, «Συλλογικότητες του αγροτικού χώρου και αγροτικό κίνημα μετά το 1974: από τη θεσμική έκρηξη στην παρακμή» 

Του Σπύρου Σακελλαρόπουλου[1]

«… Στην Ελλάδα, οι αγροτικές στατιστικές είναι τρομερές. Καλλιεργήσιμο είναι μόλις το 27% του εδάφους αλλ’ από αυτό ζουν τα 48% του πληθυσμού. Τα αγροκτήματα είναι πάρα πολύ μικρά, κατά μέσο όρο και δε φθάνουν τα 30 στρέμματα, και αυτά συχνά είναι χωρισμένα σε μικρά κομμάτια. Η ποιότης της γης κυμαίνεται από λίγες περιοχές με καλό έδαφος…αλλά το μεγαλύτερο μέρος του εδάφους είναι φτωχό και δεν ποτίζεται. Αυτό φαίνεται από το ετήσιο εισόδημα που φθάνει από 100 δολάρια στις καλύτερες περιοχές έως τα 13 δολάρια στα βουνά. Όσοι ασχολούνται, δε, με τη γεωργία  υποαπασχολούνται σε μεγάλο βαθμό. Υγιείς νέοι γεωργοί εξακολουθούν κάνουν με τα χέρια τους απλές εργασίες που θα έπρεπε να είχαν εκμηχανισθεί… Τα χωριά είναι γεμάτα από νέους και γέρους που περνούν άσκοπα τον καιρό τους και από γυναίκες και κορίτσια που κλώθουν… συνεχώς με τη ρόκα και το αδράχτι που είναι ασφαλώς η πιο γραφική και η λιγότερο παραγωγική από τις εργασίες του ανθρώπου. Ελάχιστες είναι οι ενδείξεις της ευημερίας η οποία μεταπολεμικά έχει επεκταθεί σε μεγάλο μέρος της Δ. Ευρώπης. Ακόμα και στα χωριά που έχουν ανοικοδομηθεί, τα παράθυρα δεν έχουν τζάμια. Τα πατώματα των σπιτιών είναι από χώμα ή τσιμέντο και τα έπιπλα είναι ελάχιστα…»

 Απόσπασμα από άρθρο του John Cherrington που δημοσιεύτηκε στον Οικονομικό Ταχυδρόμο της 12/5/1966

1) Εισαγωγή

Με την παρούσα εργασία επιχειρούμε να συνδέσουμε τις συνθήκες διαβίωσης των αγροτικών στρωμάτων στις αρχές της δεκαετίας του ’60 με το αγροτικό κίνημα που εμφανίστηκε εκείνη την εποχή και την μεταστροφή της εκλογικής συμπεριφοράς των αγροτών στις εθνικές εκλογές του 1963 και του 1964. Θεωρούμε πως το θέμα αυτό παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον γιατί μας βοηθά να κατανοήσουμε ένα βασικό παράγοντα που οδήγησε στην εκλογική ήττα της ΕΡΕ και στην ευρεία πολιτική νίκη της Ένωσης Κέντρου το 1964. Κι αυτό γιατί σε όλη την μετεμφυλιακή περίοδο η κυριαρχία του συντηρητικού κόμματος σε σημαντικό βαθμό στηρίχτηκε στην υποστήριξη του αγροτικού κόσμου. Όταν αυτό, για τους λόγους που θα δείξουμε στη συνέχεια, σταμάτησε τότε η εκλογική επιρροή της ΕΡΕ δέχτηκε ένα σημαντικό  πλήγμα.

2) Το κοινωνικό πλαίσιο διαβίωσης των αγροτών στις αρχές της δεκαετίας  του ‘60

Στην παράγραφο αυτή θα ασχοληθούμε με το να καταδείξουμε το κοινωνικό πλαίσιο που διέκρινε την αγροτική κοινωνία στις αρχές της δεκαετία του ’60, έτσι ώστε να κατανοήσουμε τα αίτια που θα οδηγήσουν στην πιο έντονη παρουσία των αγροτικών κινημάτων καθώς και στη μαζική εκλογική μεταστροφή των αγροτικών στρωμάτων.

ΙΟΣ:Το όραμα ενός «νέου 1897»

ΕΘΝΙΚΟΙ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΙ ΕΠΙ ΧΑΡΤΟΥ

 Γράφει ο ΙΟΣ 

Τους ξανάρχονται ένα-ένα, χρόνια δοξασμένα. Οχι το 1821 αλλά το 1897. Τότε που οι Ελληναράδες «σπάσανε τα σύνορα» και ο τουρκικός στρατός μάς πήγε καροτσάκι μέχρι τη Λαμία…

Δεν συνηθίζεται να ζητά κανείς την εμπλοκή της χώρας σε πόλεμο με δεδηλωμένο σκοπό τη στρατιωτική… ήττα, προκειμένου να επιτευχθούν τα επιθυμητά πολιτικά οφέλη από τη δραστική αναδιάταξη του εγχώριου πολιτικοϊδεολογικού τοπίου. Ηταν φυσικό, λοιπόν, το άρθρο του Δημήτρη Παπαγεωργίου στον τελευταίο «Ελεύθερο Κόσμο» (4.2013), με τον εύγλωττο τίτλο «Χρειαζόμαστε ένα 1967 ή μήπως ένα 1897;», να τραβήξει την προσοχή μας. Πόσο μάλλον αφού ο συντάκτης του τυγχάνει εκδότης ενός περιοδικού («Patria») που απευθύνεται στον ευρύτερο «εθνικιστικό χώρο», από την ακροδεξιά πτέρυγα της Ν.Δ. έως τη Χρυσή Αυγή, με τη φιλοδοξία να επηρεάσει τις στρατηγικές επιλογές του στελεχικού δυναμικού τους.

Το άρθρο ξεκινά με τη συνήθη γκρίνια του «χώρου» – όχι για τη δραματική υποβάθμιση της μισθωτής εργασίας και τη συνακόλουθη ύφεση, αλλά για την «ηθική» κρίση των Nεοελλήνων: «Βρισκόμαστε σε μια ιδιαίτερα κρίσιμη για την πατρίδα μας περίοδο. Φυσικά, το μεγαλύτερο πρόβλημα δεν είναι το οικονομικό, όπως οι περισσότεροι νομίζουν και επαναστατούν κατά των Γερμανών, των Βρυξελλών, των ντόπιων πολιτικών και ούτω καθ’ εξής. Το πρόβλημα είναι διττό. Και συνίσταται από [sic] την πλήρη ηθική κατάπτωση των Ελλήνων και την πλήρη διάλυση της όποιας έννοιας κοινωνικών δεσμών έχει υπάρξει κατά καιρούς στο ελληνικό κράτος».

Ο Παπαγεωργίου ξεκαθαρίζει ότι διαφωνεί με τα όνειρα πολλών ομοϊδεατών του για επιστροφή στις «παλιές καλές» μέρες της χούντας, θεωρώντας μια τέτοια εξέλιξη απλώς… ανεπαρκή:

«Η απάντηση κάποιων στον “πατριωτικό χώρο” είναι ότι η χώρα έχει ανάγκη από ένα νέο… 1967, για μια επανεγκαθίδρυση μιας… στρατιωτικής δικτατορίας, η οποία με πατερναλιστικό και καλό τρόπο -όπως ισχυρίζονται ότι έκανε η πρώτη- θα αναλάβει να βγάλει τη χώρα μας από όλα τα αδιέξοδα στα οποία αυτή έχει οδηγηθεί και θα κάνει τους οικονομικούς δείκτες να πάρουν την ανηφόρα.

Γιώργος Μαργαρίτης: Οι ιστορικές ρίζες της ακροδεξιάς σχιζοφρένειας

Πηγή: www.efsyn.gr/

Η ελληνική Ακροδεξιά, με τον τρόπο που ο χώρος αυτός διαμορφώθηκε στην Ευρώπη και στη χώρα μας μετά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, είχε πρόσωπο όμοιο με εκείνο του θεού Ιανού: πρόσωπο με δύο όψεις. Από τη μία μεριά, μετέφερε στη χώρα μας πρότυπα που ανθούσαν στην «προχωρημένη» δυτική Ευρώπη. Στον Μεσοπόλεμο, οργανώσεις όπως η ΕΕΕ (Εθνική Ενωσις Ελλάς) ή η από τα πάνω δημιουργημένη ΕΟΝ (Εθνική Οργάνωσις Νεολαίας) του Μεταξά προσπάθησαν να μεταλαμπαδεύσουν στη χώρα μας πρακτικές και πρότυπα αλιευμένα από την ακμάζουσα τότε δεξαμενή του ιταλικού φασισμού και του γερμανικού ναζισμού: χαιρετισμοί, στολές, όρκοι, σχήματα και προ παντός η φυλετική θεώρηση και η θεοποίηση της δύναμης και της βίας ήταν τα θεατρικά και ιδεολογικά χαρακτηριστικά τους. Από την άλλη μεριά όμως, επένδυαν στην ελληνική φυλετική ανωτερότητα –και την εκπορευόμενη από αυτήν «καθαρότητα»- ως βάση για τη διεκδίκηση μιας «Μεγάλης Ελλάδας». Αμέσως μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, όταν για προφανείς λόγους η οργάνωση «Χ» δεν μπορούσε να υιοθετήσει φασιστικά ή ναζιστικά πρότυπα, περιορίστηκε στη «Μεγάλη Ελλάδα» ως πρόταγμα – εξαιρουμένης φυσικά της βρετανικής τότε Κύπρου.

Η αντίφαση προκύπτει από το γεωγραφικό υπόβαθρο των σχεδίων. Ο ναζισμός γεννήθηκε και άνθησε σε μια ισχυρή ευρωπαϊκή χώρα, τη Γερμανία, η οποία εξαιτίας της θέσης, του δημογραφικού και οικονομικού της δυναμικού, κατέχει κυρίαρχη θέση στο ευρωπαϊκό καπιταλιστικό σύστημα δυνάμεων. Ως εκ τούτου οι πολιτικοί σχεδιασμοί του ναζισμού αφορούσαν όχι μόνο τη Γερμανία αλλά συνακόλουθα την Ευρώπη ολόκληρη και τον κόσμο. Αντίθετα ο ελληνικός εθνικισμός αφορά αποκλειστικά το άκρο της νοτιοανατολικής Ευρώπης, όπου μέσα από το αίτημα για «Μεγάλη Ελλάδα» έβλεπε και ζητούσε εθνικά σύνορα στα όρια του ύστερου μεσαιωνικού Ελληνισμού, το μέγιστο δηλαδή ώς την Κωνσταντινούπολη.

Και οι δύο όμως πηγές της ακροδεξιάς αντίληψης συναντιούνται στο επίπεδο της ιστορικής νοσταλγίας. Το μεγάλο σχέδιο του ναζισμού, όπως εφαρμόστηκε την εποχή της πολιτικής του κυριαρχίας (1933-1945), απέβλεπε στην ενοποίηση του ευρωπαϊκού καπιταλιστικού συστήματος (Νέα Ευρώπη), στην επιβολή των ιδανικότερων όρων για τη μεγιστοποίηση των αποδόσεων του κεφαλαίου (δουλική εργασία) και στη διπλή αποικιοποίηση: την «εξωτερική», του γύρω από την ευρωπαϊκή ήπειρο «ζωτικού χώρου» (της Ρωσίας) δηλαδή, και την «εσωτερική», τη διάρθρωση δηλαδή των ευρωπαϊκών κρατών με βάση κατ’ όνομα «φυλετικά» κριτήρια, που όμως ουσιαστικά αποτύπωναν τα δικαιώματα των ισχυρών επί των αδυνάτων μέσα στην ίδια Νέα Ευρώπη. Αυτές οι αναπλάσεις της ευρωπαϊκής ηπείρου θα επέτρεπαν στο ευρωπαϊκό κεφάλαιο –το γερμανικό κυρίως– να πετύχει την απαραίτητη συγκέντρωση και την αντίστοιχη δυναμική ώστε να αντιμετωπίσει τους ευνοημένους ανταγωνιστές: τις ΗΠΑ. Σε τελευταία ανάλυση όλο το πολιτικό σχέδιο του ναζισμού απέβλεπε στην αποκατάσταση του ευρωπαϊκού (γερμανικού) καπιταλισμού, στην πρωτεύουσα θέση που κατείχε παγκόσμια πριν από τον καταστροφικό Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο.

Βασίλης Λιόσης:Το φασιστικό-ναζιστικό φαινόμενο στην Ευρώπη του Μεσοπολέμου (Γ’)

Πηγή: Εργατικός Αγώνας

Το 3ο και τελευταίο μέρος της εισήγησης του Βασίλη Λιόση, στην εκδήλωση που πραγματοποιήθηκε, την Τετάρτη 4 Ιουλίου, από το Σύλλογο  για τη διάδοση της μαρξιστικής σκέψης «Γ. ΚΟΡΔΑΤΟΣ» με θέμα: «Φασισμός και Δημοκρατία στην εποχή της κρίσης».

Μέρος Γ’

ΣΤ. Ο ΙΤΑΛΙΚΟΣ ΦΑΣΙΣΜΟΣ

Η λήξη του Α΄ παγκοσμίου πολέμου βρήκε την Ιταλία με πλήθος προβλημάτων. Οι εδαφικές κτήσεις ήταν μικρές, οι στρατιωτικές δαπάνες είχαν απορροφήσει το 80% του κρατικού προϋπολογισμού, το εξωτερικό χρέος της χώρας αυξήθηκε κατά 19 δις λιρέτες, υπήρχε έλλειψη συναλλάγματος για την αγορά πρώτων υλών και καυσίμων και η βιομηχανική παραγωγή γνώρισε μεγάλη πτώση. Στις αρχές του 1919 ο πληθωρισμός βρέθηκε στα ύψη και χιλιάδες απολυμένοι στρατιώτες ήρθαν να προστεθούν στις στρατιές των ανέργων. Μεγάλες απεργιακές κινητοποιήσεις ξεσπάνε σε όλη τη Ιταλία, στον ιταλικό βορά αναπτύσσονται τα εργοστασιακά συμβούλια, ενώ ο λαός βλέπει με συμπάθεια τη ρώσικη επανάσταση και τη Σοβιετική Ρωσία. Στις απεργίες οι εργάτες ζητάνε εφαρμογή του 8ωρου, αντιμετώπιση της ακρίβειας, συμμετοχή των συνδικάτων στη διαπραγμάτευση για τους μισθούς αλλά και μαζική αλλαγή των κοινωνικών όρων. Οι επαναστατικές διαθέσεις αγκαλιάζουν και τους αγρότες και τους μικροαστούς των πόλεων.

Το Σοσιαλιστικό κόμμα ούτε θέλει ούτε μπορεί να ηγηθεί των λαϊκών αγώνων. Εντός του σοσιαλιστικού κόμματος υπάρχουν τέσσερις βασικές ομάδες: α) οι ρεφορμιστές, β) οι μαξιμαλιστές (κεντριστές), γ) οι υπεραριστεροί (Μπορντίγκα) και δ) η σοσιαλιστική οργάνωση του Τουρίνο με επικεφαλής τον Γκράμσι, τον Τολιάτι και τον Τερατσίνι. Οι δυο πρώτες ομάδες ήταν οι βασικότερες.

Μπροστά στην άνοδο της δραστηριότητας των μαζών, ο Μουσολίνι που στο μεταξύ την περίοδο του πολέμου έχει αποκλειστεί από το σοσιαλιστικό κόμμα, συγκροτεί μισοστρατιωτικές οργανώσεις που χρηματοδοτούνται από τα ιταλικά μονοπώλια και που ως στόχο τους έχουν την καταστολή του λαϊκού κινήματος.

Στις 16 Νοεμβρίου του 1920 διεξάγονται εκλογές με το σοσιαλιστικό κόμμα να σημειώνει τεράστια νίκη και να παίρνει 156 έδρες στο ιταλικό κοινοβούλιο, ενώ δεύτερο κόμμα αναδεικνύεται το εθνικό με 100 έδρες. Οι φασίστες αποτυγχάνουν εκλογικά παρά το γεγονός ότι κατέρχονται με ένα φαινομενικά ριζοσπαστικό πρόγραμμα που προβλέπει: τη σύγκληση συντακτικής συνέλευσης για εγκαθίδρυση της δημοκρατίας και την κατάργηση της γερουσίας, της υποχρεωτικής στρατιωτικής θητείας, των τίτλων και των διακρίσεων, για δήμευση του μη παραγωγικού κεφαλαίου κ.ά. Σχηματίζεται η κυβέρνηση Τζιολίτι και οι φασίστες συνασπίζονται μαζί της.

Μετά τις εκλογές σημειώνονται νέες απεργιακές κινητοποιήσεις που συμπέφτουν χρονικά με το μαζικό κίνημα των εργατών γης. Οι απεργίες των μεταλλεργατών καταλήγουν σε καταλήψεις των εργοστασίων και ακολουθεί μια πλημμυρίδα απεργιακών και καταλήψεων σε όλη την Ιταλία. Στα κατειλημμένα εργοστάσια οι εργάτες συνεχίζουν την εργασία τους, οργανώνουν από μόνοι τους την παραγωγή και τη διοίκηση, ενώ συγκροτούνται κόκκινες ένοπλες φρουρές για την υπεράσπιση των κατειλημμένων εργοστασίων. Η επαναστατική κρίση γίνεται πανεθνική. Η κυβέρνηση δεν τολμά να αντιμετωπίσει με σύγκρουση το επαναστατικό κίνημα, αντιθέτως για να κατευνάσει το κίνημα υπόσχεται ψήφιση νόμου που θα προβλέπει τον εργατικό έλεγχο και την αύξηση των μισθών. Το κίνημα που δημιουργήθηκε άρχισε σιγά σιγά να εξασθενεί, αλλά προκύπτει ένα βασικό πολιτικό συμπέρασμα: η ανάγκη για τη δημιουργία ενός επαναστατικού κόμματος της εργατικής τάξης. Τον Ιανουάριο του 1921 το συνέδριο του σοσιαλιστικού κόμματος το κόμμα διασπάται και εμφανίζεται πλέον το ΚΚΙ.

Το 1922 οι άνεργοι τριπλασιάζονται σε σχέση με το 1920, το βιοτικό επίπεδο των εργαζομένων πέφτει πολύ, ενώ σημειώνονται μαζικές χρεοκοπίες επιχειρήσεων. Μέσα σε αυτές τις συνθήκες η δράση των φασιστικών ομάδων εντείνεται. Στις τάξεις τους συσπειρώνονται μεγάλοι γαιοκτήμονες και τα φιλοσωβινιστικά μικροαστικά στοιχεία. Μέσα σε λίγους μήνες οι φασίστες πενταπλασιάζονται. Ένοπλες φασιστικές ομάδες βασάνιζαν και δολοφονούσαν επίλεκτα εργατικά στελέχη, γκρέμιζαν και έκαιγαν τα γραφεία δημοκρατικών οργανώσεων κ.λπ. Όλα αυτά προκαλούν την αντίδραση της εργατικής τάξης και την άνοιξη του 1921 δημιουργείται ένα πλατύ κίνημα του ενιαίου μετώπου (Οι τολμηροί του λαού) που αποτελείται από αντιφασίστες με διαφορετική ιδεολογική αφετηρία που όμως ήταν διατεθειμένοι να αντισταθούν στη φασιστική βία με το όπλο στο χέρι. Το Μάιο του 1921 πραγματοποιούνται εκλογές στις οποίες οι φασίστες παίρνουν ένα ποσοστό κοντά στο 7% και έχουν 35 έδρες.