Ρώμος Φιλύρας: Άπαντα τα ευρεθέντα κι ένα αθησαύριστο ποίημα

 Πηγή: sarantakos.wordpress.com/

Ένα σημαντικό βιβλίο κυκλοφόρησε, χωρίς τυμπανοκρουσίες, πριν από μερικούς μήνες, η δίτομη συγκεντρωτική έκδοση των ποιημάτων του Ρώμου Φιλύρα με τίτλο “Ποιήματα – Άπαντα τα ευρεθέντα”, σε φιλολογική επιμέλεια του Χ. Καράογλου και της Αμαλίας Ξυνογαλά. Στον Ρώμο Φιλύρα (1888-1942) είχα αφιερώσει ένα άρθρο πέρυσι το καλοκαίρι, είναι από τους ποιητές που θεωρώ πολύ σημαντικούς, και θα χαρακτήριζα “εκδοτικό γεγονός” την έκδοση, μια και ως τώρα τα ποιήματα του Φιλύρα ήταν διεσπαρμένα σε πολλά και δυσεύρετα βιβλία. Πρώτος είχε επιχειρήσει τη συγκέντρωση των ποιημάτων του Φιλύρα ο Αιμ. Χουρμούζιος το 1938, και εξέδωσε έναν τόμο με τις συλλογές που είχε κυκλοφορήσει ο Φιλύρας πριν κλειστεί στο Δρομοκαΐτειο, απευθύνοντας παράλληλα έκκληση σε όλους τους ενδιαφερόμενους να του στείλουν ό,τι υλικό είχαν ενόψει της έκδοσης άλλων τόμων. Με τον πόλεμο, το σχέδιο δεν ολοκληρώθηκε ποτέ, και, το χειρότερο, χάθηκε και το υλικό που είχε συγκεντρώσει ο Χουρμούζιος. Οπότε, σήμερα ο Καράογλου και η Ξυνογαλά έρχονται να συνεχίσουν αυτό που άφησε μισοτελειωμένο ο Χουρμούζιος, 75 χρόνια μετά. Αποτέλεσμα είναι μια δίτομη έκδοση, ο πρώτος τόμος με τα ποιήματα ως το 1923 (μαζί και τα ‘παραλειπόμενα’, που δεν είχαν συμπεριληφθεί σε συλλογές) και ο δεύτερος από το 1924 ως τον θάνατο του Φιλύρα. Οι δυο τόμοι πιάνουν πάνω από 1000 σελίδες και προσφέρονται σε συγκριτικά χαμηλή τιμή (35 ευρώ με την έκπτωση, παίζει ρόλο και το γεγονός ότι ο εκδοτικός οίκος είναι πανεπιστημιακός) αλλά στους καιρούς που περνάμε το ποσό αυτό είναι σίγουρα κάθε άλλο παρά ευκαταφρόνητο.

 Η δουλειά των επιμελητών είναι υποδειγματική τόσο στην έρευνα όσο και στην επιμέλεια. Τα ευρετήρια (τίτλων και πρώτων στίχων) βοηθούν την αναζήτηση, υπάρχει γλωσσάρι με τις δύσκολες λέξεις (μαζί και όσες έπλασε ο μέγας γλωσσοπλάστης Φιλύρας), ενώ καταγράφονται και οι μεταγενέστερες δημοσιεύσεις κάθε ποιήματος. Χάρηκα που είδα εναρμονισμένη την ορθογραφία με τα σημερινά. Οι επιμελητές έχουν συγκεντρώσει ποιήματα από πολλές πηγές, έχουν αποδελτιώσει αρκετά έντυπα, κι όμως ξέρουν κι οι ίδιοι ότι η συλλογή τους έχει αναπόφευκτες ελλείψεις. Αντιγράφω από τον πρόλογο (που είναι γραμμένος το 2012): Η ανά χείρας συγκεντρωτική δίτομη έκδοση -κατά σύμπτωση, στις 9 Σεπτεμβρίου τρ.έ., συμπληρώνονται εβδομήντα χρόνια από τον θάνατο του Φιλύρα- κάνει προσιτό στους σημερινούς αναγνώστες το μέγιστο μέρος του (δημοσιευμένου και αδημοσίευτου) ποιητικού έργου αυτού του “ελάσσονος” αλλά σημαντικού (παραδοσιακού μα και νεωτερικού) ποιητή των αρχών του 20ού αιώνα και του Μεσοπολέμου· πιστεύουμε ότι η έκδοσή μας θα συμβάλει τόσο στην πληρέστερη γνωριμία μας με την ποιητική φωνή του Φιλύρα, την εξέλιξη και τις διακυμάνσεις της, όσο και, γενικότερα, στη μελέτη του νεοελληνικού λυρισμού. Όπως δηλώνεται στον υπότιτλο “Άπαντα τα ευρεθέντα”, η έκδοσή μας έχει ελλείψεις. Αφενός, λανθάνουν και άλλα δημοσιευμένα ποιήματα (άγνωστο πόσα) και, αφετέρου, είναι βέβαιο ότι έχουν χαθεί οριστικά ή λανθάνουν πολλά αυτόγραφα. Συγκεκριμένα, δεν βρήκαμε τα αυτόγραφα του Αρχείου Γ. Φτέρη και του Φακέλου Ενώσεως Συντακτών, που είχε δει ο Κόρφης, καθώς και το υλικό που είχε συγκεντρώσει ο Αιμ. Χουρμούζιος. Είχαμε, όμως, την τύχη να βρούμε αυτόγραφα έξι αδημοσίευτων ποιημάτων στο αρχείο του γλύπτη Φωκίωνα Ρωκ, στο Μ.Ι.Ε.Τ., καθώς και ένα μικρό μέρος των αυτογράφων που είχε δώσει ο ποιητής στον Ηλία Ζιώγα. Τη μεγαλύτερη ευχάριστη έκπληξη αισθανθήκαμε τον Ιούλιο του 2008, όταν, στο νεοαποκτηθέν, τότε, από το ΕΛΙΑ, Αρχείο Μιλτιάδη Μαλακάση, βρήκαμε έναν ταχυδρομικό φάκελο που περιέχει τριάντα έξι φύλλα με ισάριθμα δακτυλογραφημένα ποιήματα (δεκαέξι από τη Θυσία και άλλα είκοσι), καθώς και τέσσερα χειρόγραφα φύλλα από άγνωστο (του Μαλακάση;) γραφικό χαρακτήρα με μεταφρασμένο ένα ποίημα του P. B. Shelley.

Το ιδιαίτερο με τον Φιλύρα είναι ότι από τότε που τον έκλεισαν στο Άσυλο, χάριζε ποιήματά του, με τις φούχτες μάτσα τσαλακωμένα χαρτιά, σε όποιον τον επισκεπτόταν. Ποιήματα άλλοτε μεγαλοφυή και άλλοτε παραληρηματικά, συχνά και τα δυο μαζί, άλλα μισοτελειωμένα κι άλλα καθαρογραμμένα. Πολλά από αυτά δημοσιεύτηκαν σε έντυπα της εποχής, άλλα λανθάνουν και κανείς δεν ξέρει πόσα τέτοια χαρτιά βρίσκονται σε χέρια ιδιωτών και πόσα έχουν χαθεί και πεταχτεί. Οπότε, κανείς δεν μπορεί να βεβαιώσει ότι δεν θα βρεθούν αύριο κι άλλα ποιήματα.

Πιο σωστά, είμαστε μάλλον βέβαιοι ότι θα βρεθούν, πολύ περισσότερο που σήμερα θα σας παρουσιάσω ένα τέτοιο, αθησαύριστο, ποίημα του Φιλύρα. Βλέπετε, κατά καιρούς έβρισκα, στις παλιές εφημερίδες και τα περιοδικά που σκαλίζω, ποιήματα του Φιλύρα, και τα έστελνα στον Χ. Καράογλου (που με ευχαριστεί, στον πρόλογο του έργου, μαζί με άλλους, για τις “βιβλιογραφικές υποδείξεις”). Επειδή βέβαια δεν ήξερα τι έχει ήδη συγκεντρώσει, από τα 50 που του έστειλα είναι ζήτημα αν θα του ήταν άγνωστα τα δύο ή τρία. Κάποτε σταμάτησα να στέλνω επειδή κατάλαβα ότι έχει σταματήσει η συγκέντρωση του υλικού κι έχει αρχίσει η έκδοση του έργου. Και τώρα που κοιτάζω τα ηλεσυρτάρια μου, βλέπω ότι έχω αποδελτιώσει γύρω στα πέντε ποιήματα που δεν υπάρχουν στα “Άπαντα τα ευρεθέντα”, ενώ επίσης έχω καμιά δεκαπενταριά άλλες δημοσιεύσεις καταγραμμένων ποιημάτων. Όλα αυτά θα τα στείλω βέβαια στους επιμελητές, ενδεχομένως αφού τα κάνω πρώτα μια μικρούλα δημοσίευση σε κάποιο λογοτεχνικό περιοδικό, αλλά, βέβαια, σκοπός ήταν να έχουν ενσωματωθεί στην τωρινή έκδοση. Τι να κάνουμε, αυτά είναι τα πλεονεκτήματα των ηλεβιβλίων.

Το γλωσσάρι της έκδοσης περιέχει πάνω από 300, αν μέτρησα καλά, λέξεις, μερικές από τις οποίες είναι λίγο-πολύ γνωστές, αλλά οι περισσότερες δεν υπάρχουν στα μεγάλα λεξικά μας. Περιέχονται επίσης και λέξεις χωρίς ερμήνευμα, εκεί που οι επιμελητές δεν βρήκαν πουθενά τη σημασία τους’ συνήθως, πρόκειται για λεξιπλασίες του Φιλύρα. Αντιγράφω, έτσι για να πάρετε ιδέα, την αρχή του Α: αγιάζι, αγούρμαστος, αγραυλώ, αζάπης, αιθερωμός, ακράμου, ακροπρεπίδι, ακροσυρμή, αλέστα, άληστος, άλικος, αλίμονος, αλκόβη, αλόη, αλτέα. Το “ακράμου” είναι φιλυρισμός που δεν ξέρουμε τι σημαίνει, μάλλον γενική του “άκραμος” (που επίσης δεν ξέρουμε τι σημαίνει), ο αιθερωμός είναι επίσης φιλυρισμός αλλά ερμηνεύεται ως “μετατροπή σε αιθέρια και άυλη κατάσταση”, το αγιάζι μάλλον θα το ξέρετε όλοι (ή πέφτω έξω; ) Δυστυχώς οι επιμελητές δεν διαβάζουν το ιστολόγιο ή τέλος πάντων τούς ξέφυγε το προηγούμενο άρθρο μας για τον Φιλύρα, όπου είχαμε δώσει, σωστή πιστεύω, ερμηνεία της λέξης “των περεολουκών”, που τώρα έμεινε ανερμήνευτη στο γλωσσάρι.

Το αθησαύριστο ποίημα που σας υποσχέθηκα δημοσιεύτηκε στο Ημερολόγιο “Σατανάς”, μια περιοδική έκδοση σατιρικού-φιλολογικού χαρακτήρα, που έβγαινε κάθε Δεκέμβριο, στο τεύχος του 1930, άρα που κυκλοφόρησε τον Δεκέμβριο του 1929. Είναι ένα σονέτο αφιερωμένο στον Όσκαρ Ουάιλντ, ίνδαλμα των νεορομαντικών σαν τον Λαπαθιώτη, αλλά όχι του Φιλύρα, απ’ όσο ξέρω.

ΟΣΚΑΡ ΟΥΑΪΛΝΤ

Όταν μια κόπια έκανες την εποχή σου,
ζητώντας τραγικότητα στη φύση
και στη ζωή, στη φυλακή αναζήσει
κι εκεί ‘χε η σκέψη σου στην ξεστοχή σου.

Σαλώμη, Τραγωδία η πρόθεσή σου
ξέπεσε στ’ άσχημο, να ξεδιαλύσει
τον Πόνο από την κόσμηση, η αισθητική σου
χλεύη, κατάντια, αυτοεξευτέλισμα να χύσει.

Και στη λοκάντα, σαν εβγήκες ξεχασμένος
από σοφούς ποιητές και νέους ανθρώπους
πικρός, στυγνός, καλός κι αγνοημένος

Ξεψύχησες μονάχος σ’ άλλους τόπους
κι ο λοκαντιέρης στον πελάτη του στεφάνι
τον όποιον μ’ άγιο σεβασμό σού βάνει.

[Το κείμενο της δημοσίευσης έχει «χλένη» στον όγδοο στίχο αλλά είναι ολοφάνερο τυπογραφικό λάθος]

Έχετε διαβάσει και καλύτερα σονέτα, αλλά δεν παύει να είναι μια ψηφίδα στο έργο του ποιητή, πολύ περισσότερο χρήσιμη που δεν έχουν γραφτεί και πολλά ποιήματα για τον Όσκαρ Ουάιλντ (ο Λαπαθιώτης, ας πούμε, δεν θυμάμαι να έχει γράψει ποίημα γιατο ίνδαλμά του· δοκίμια, ναι).

http://sarantakos.wordpress.com/2013/06/09/filyras-2/

Explore posts in the same categories: Βιβλίο, Νίκος Σαραντάκος

Ετικέτες: πολιτισμός, Ποίηση, Ρώμος Φιλύρας

You can comment below, or link to this permanent URL from your own site.