Ανασχηματισμένα μεζεδάκια

Πηγή:Οι λέξεις έχουν τη δική τους ιστορία

Τα ταχτικά σαββατιάτικα μεζεδάκια μας λογικό είναι να τα πούμε ανασχηματισμένα, αφού είναι τα πρώτα μεζεδάκια μετά τον ανασχηματισμό της Δευτέρας,  αν και θα μπορούσαμε επίσης να τα πούμε και “μεζεδάκια του TAP” ή “μεζεδάκια του αγωγού”, αφού χτες ανακοινώθηκε, με πολλές τυμπανοκρουσίες, η επιλογή του αγωγού TAP για τη μεταφορά του αζέρικου φυσικού αερίου, που θα μας φέρει δεκάδες χιλιάδες θέσεις εργασίας και θα τρώμε όλοι με χρυσά κουτάλια.

Αυτό το TAP είναι με το λατινικό αλφάβητο, αν και δεν του φαίνεται, και προφέρεται ΤΑΠ, ακρώνυμο του Trans Adriatic Pipeline, Αδριατικός Αγωγός ας πούμε (ή Υπεραδριατικός). Αλλά για τον αγωγό θα τα πούμε άλλη φορά, προς το παρόν δείτε αριστερά μια εικόνα που την έκλεψα από την Καλύβα, το ιστολόγιο του Πάνου Ζέρβα. Η λεζάντα που συνοδεύει την εικόνα θα μπορούσε να είναι: “Μικρές αλλαγές ζήτησε ο πρωθυπουργός στη χάραξη του ΤΑP”. Τα μεγάλα πνεύματα συναντώνται, διότι παρόμοιο θέμα είχε και μια γελοιογραφία του Πετρουλάκη στην Καθημερινή.

Πάντως, παρά τον τίτλο του άρθρου, τα μεζεδάκια μας δεν είναι όλα σχετικά με τον ανασχηματισμό. Ξεκινάω όμως με ένα που μπορούμε από κάθε άποψη να το πούμε ανασχηματισμένο ή ίσως μη ανασχηματισμένο. Διαβάζω στην ηλέκδοση των Νέων τον τίτλο: Βορίδης: Δεν πικράθηκα, επειδή δεν υπουργοποιήθηκα. Ας πούμε ότι δεν ξέρουμε πρόσωπα και πράγματα. Τι καταλαβαίνετε εσείς; Εγώ καταλαβαίνω ότι δεν πικράθηκε και αυτό οφείλεται στο ότι δεν υπουργοποιήθηκε. Αν τον έκαναν υπουργό, θα πικραινόταν. Καταλαβαίνω λάθος;
Θα διορθωνόταν η κατάσταση αν έλειπε το κόμμα; Αν ναι, είναι αρκετή προφύλαξη ένα κόμμα;

Μια λύση θα ήταν το ουσιαστικό: Δεν πικράθηκα από τη μη υπουργοποίησή μου. Μια άλλη: Δεν με πίκρανε το ότι δεν υπουργ./έγινα υπουργός. Και η απλούστερη, με τις λιγότερες αλλαγές: Δεν πικράθηκαπου δεν υπουργοποιήθηκα. Αλλά το άγιο “που” το αποφεύγουν οι γλαφυροί, το θεωρούν χυδαίο.

Κι άλλο ένα σχετικό με τον ανασχηματισμό. Πρόσφατο άρθρο του Αλέξη Παπαχελά στην Καθημερινή, ξεκινάει ως εξής: Όποιος θέλει να καταλάβει τον θυμό του Έλληνα πολίτη με το πολιτικό σύστημα δεν έχει παρά να μπει στα «παπούτσια» ενός άνεργου ή υπερφορολογημένου ανθρώπου το βράδυ της περασμένης Δευτέρας. Μέσα στα δικά του άγχη και τις αγωνίες του συνειδητοποίησε ότι υπάρχουν μεγαλύτερες αγωνίες, που κάνουν τις δικές του να μοιάζουν ταπεινές, τιποτένιες. Καταρχάς, εξακολουθεί να με ενοχλεί ο αγγλισμός “να μπει στα παπούτσια” (Λέω “εξακολουθεί” επειδή και πριν από τέσσερα χρόνια είχαμε ξανασυζητήσει την έκφραση, πάλι από τον κ. Παπαχελά).  Στα ελληνικά έχουμε άλλες εκφράσεις: να μπει στη θέση του, να μπει στο πετσί του. Κι έπειτα, αν θέλει σώνει και καλά να μεταχειριστεί τον αγγλισμό, γιατί τα εισαγωγικά στα παπούτσια; Ή θα το βάλει σε όλη την έκφραση (“να μπει στα παπούτσια”) ή καθόλου. Και τέλος, βρίσκω πολύ περίεργο τον ετεροχρονισμό: Όποιος θέλει…. δεν έχει παρά να μπει… το βράδυ της Δευτέρας. Με μηχανή του χρόνου άραγε;

Ρώμος Φιλύρας: Άπαντα τα ευρεθέντα κι ένα αθησαύριστο ποίημα

 Πηγή: sarantakos.wordpress.com/

Ένα σημαντικό βιβλίο κυκλοφόρησε, χωρίς τυμπανοκρουσίες, πριν από μερικούς μήνες, η δίτομη συγκεντρωτική έκδοση των ποιημάτων του Ρώμου Φιλύρα με τίτλο “Ποιήματα – Άπαντα τα ευρεθέντα”, σε φιλολογική επιμέλεια του Χ. Καράογλου και της Αμαλίας Ξυνογαλά. Στον Ρώμο Φιλύρα (1888-1942) είχα αφιερώσει ένα άρθρο πέρυσι το καλοκαίρι, είναι από τους ποιητές που θεωρώ πολύ σημαντικούς, και θα χαρακτήριζα “εκδοτικό γεγονός” την έκδοση, μια και ως τώρα τα ποιήματα του Φιλύρα ήταν διεσπαρμένα σε πολλά και δυσεύρετα βιβλία. Πρώτος είχε επιχειρήσει τη συγκέντρωση των ποιημάτων του Φιλύρα ο Αιμ. Χουρμούζιος το 1938, και εξέδωσε έναν τόμο με τις συλλογές που είχε κυκλοφορήσει ο Φιλύρας πριν κλειστεί στο Δρομοκαΐτειο, απευθύνοντας παράλληλα έκκληση σε όλους τους ενδιαφερόμενους να του στείλουν ό,τι υλικό είχαν ενόψει της έκδοσης άλλων τόμων. Με τον πόλεμο, το σχέδιο δεν ολοκληρώθηκε ποτέ, και, το χειρότερο, χάθηκε και το υλικό που είχε συγκεντρώσει ο Χουρμούζιος. Οπότε, σήμερα ο Καράογλου και η Ξυνογαλά έρχονται να συνεχίσουν αυτό που άφησε μισοτελειωμένο ο Χουρμούζιος, 75 χρόνια μετά. Αποτέλεσμα είναι μια δίτομη έκδοση, ο πρώτος τόμος με τα ποιήματα ως το 1923 (μαζί και τα ‘παραλειπόμενα’, που δεν είχαν συμπεριληφθεί σε συλλογές) και ο δεύτερος από το 1924 ως τον θάνατο του Φιλύρα. Οι δυο τόμοι πιάνουν πάνω από 1000 σελίδες και προσφέρονται σε συγκριτικά χαμηλή τιμή (35 ευρώ με την έκπτωση, παίζει ρόλο και το γεγονός ότι ο εκδοτικός οίκος είναι πανεπιστημιακός) αλλά στους καιρούς που περνάμε το ποσό αυτό είναι σίγουρα κάθε άλλο παρά ευκαταφρόνητο.

 Η δουλειά των επιμελητών είναι υποδειγματική τόσο στην έρευνα όσο και στην επιμέλεια. Τα ευρετήρια (τίτλων και πρώτων στίχων) βοηθούν την αναζήτηση, υπάρχει γλωσσάρι με τις δύσκολες λέξεις (μαζί και όσες έπλασε ο μέγας γλωσσοπλάστης Φιλύρας), ενώ καταγράφονται και οι μεταγενέστερες δημοσιεύσεις κάθε ποιήματος. Χάρηκα που είδα εναρμονισμένη την ορθογραφία με τα σημερινά. Οι επιμελητές έχουν συγκεντρώσει ποιήματα από πολλές πηγές, έχουν αποδελτιώσει αρκετά έντυπα, κι όμως ξέρουν κι οι ίδιοι ότι η συλλογή τους έχει αναπόφευκτες ελλείψεις. Αντιγράφω από τον πρόλογο (που είναι γραμμένος το 2012): Η ανά χείρας συγκεντρωτική δίτομη έκδοση -κατά σύμπτωση, στις 9 Σεπτεμβρίου τρ.έ., συμπληρώνονται εβδομήντα χρόνια από τον θάνατο του Φιλύρα- κάνει προσιτό στους σημερινούς αναγνώστες το μέγιστο μέρος του (δημοσιευμένου και αδημοσίευτου) ποιητικού έργου αυτού του “ελάσσονος” αλλά σημαντικού (παραδοσιακού μα και νεωτερικού) ποιητή των αρχών του 20ού αιώνα και του Μεσοπολέμου· πιστεύουμε ότι η έκδοσή μας θα συμβάλει τόσο στην πληρέστερη γνωριμία μας με την ποιητική φωνή του Φιλύρα, την εξέλιξη και τις διακυμάνσεις της, όσο και, γενικότερα, στη μελέτη του νεοελληνικού λυρισμού. Όπως δηλώνεται στον υπότιτλο “Άπαντα τα ευρεθέντα”, η έκδοσή μας έχει ελλείψεις.

Μηνολόγιον Ιουνίου και πάλι

Οι λέξεις έχουν τη δική τους ιστορία

Αλλά ο Ιούνης είναι και ο μήνας που κλείνουν τα σχολεία. Σε όλα τα παιδιά που αποχαιρετούν φέτος τη δευτεροβάθμια εκπαίδευση έχοντας περάσει από την απάνθρωπη διαδικασία των Πανελλαδικών εξετάσεων, το ιστολόγιο εύχεται να γίνουν τα όνειρά τους πραγματικότητα -και τα χαιρετίζει μ’ ένα τραγούδι παλιών καιρών.

 του Νίκου Σαραντάκου

Το Μηνολόγιο, που το δημοσιεύω εδώ στις αρχές κάθε μήνα (συνήθως την πρώτη του μηνός), ήταν ιδέα του πατέρα μου, του αξέχαστου Δημήτρη Σαραντάκου, ο οποίος αρχικά το δημοσίευε στο περιοδικό Φιστίκι, που έβγαζε επί πολλά χρόνια στην Αίγινα. Στο εδώ ιστολόγιο, το Μηνολόγιο άρχισε να δημοσιεύεται τον Οκτώβρη του 2010 και βέβαια μέσα σε 12 μήνες έκλεισε τον κύκλο. Τότε, αποφάσισα να εξακολουθήσω να το δημοσιεύω στις αρχές κάθε μήνα, επειδή έχει γίνει το σταθερό σημείο αναφοράς για τα γεγονότα του μήνα, που ενημερώνεται συνεχώς με δικά σας σχόλια μέσα στη διάρκεια του μήνα, σχόλια που συνήθως αφορούν επισήμανση ημερομηνιών, αν και κυρίως αγγελτήρια θανάτων.

Οπότε, συνεχίζω τις δημοσιεύσεις όσο θα υπάρχει ενδιαφέρον, προσθέτοντας πάντοτε δικές σας προτάσεις από πέρυσι. Πάντως, σε κάποιες περιπτώσεις η επέτειος έχει εσκεμμένα μετατεθεί κατά μία ημέρα.

Το μηνολόγιο τούτου του μήνα πέφτει μαζί με τα (συνήθως σαββατιάτικα) μεζεδάκια, τα οποία κατά συνέπεια θα σερβιριστούν αύριο.

Σα 1	Εφεύρεσις ραδιοφώνου υπό Μαρκόνι
Κυ 2	Τα ιερά Θαργήλια (και γενέθλια Γς)
Δε 3	Γεωργίου Μπιζέ και Ιωάννου Στράους του νεωτέρου
Τρ  4	Διεθνής Ημέρα των δικαιωμάτων των παιδίων
Τε 5	Παγκόσμια Ημέρα Περιβάλλοντος
Πε  6	Πυρπόλησις ναυαρχίδος Καραλή υπό Κωνσταντίνου Κανάρη εν Χίω. Και αναχώρησις Ρέη Μπράντμπερη προς τα δίδυμα φεγγάρια του Άρη
Πα  7	Γενέσιον Παύλου Γκωγκέν
Σα  8	Γενέσιον Ροβέρτου Σούμαν, του συνθέτου
Κυ 9	† Καρόλου Ντίκενς
Δε 10	Των εν Διστόμω υπό των χιτλερικών σφαγιασθέντων αθώων
Τρ 11	† Ανδρέου Μιαούλη
Τε 12	† Ρήγα Φερραίου, του εθνομάρτυρος, στραγγαλισμός
Πε 13	† Μιχαήλ Μπακούνιν
Πα 14	† Νικηφόρου Λύτρα και γενέσιον Ερνέστου Τσε Γκεβάρα
Σα 15	† Κοίμησις Μάνου Χατζιδάκι
Κυ 16	† Μάρκου Αυγέρη’ και Οσίου Μνημονίου
Δε 17	Δίωξις Ιωάννου Συκουτρή επί αθεϊα
Τρ 18	Διεθνής Ημέρα Διακηρύξεως των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου
Τε 19	Ακριβής υπολογισμός της περιμέτρου της Γης υπό Ερατοσθένους
Πε 20	Παγκόσμια ημέρα προσφύγων
Πα 21	Ευρωπαϊκή Ημέρα Μουσικής
Σα 22	Γαλιλαίου ταπείνωσις προ της Ιεράς Εξετάσεως
Κυ 23	Ολυμπιακή ημέρα – Μνήμη βαρώνου Κουμπερτέν
Δε 24	Σύλληψις της ιδέας του Ερυθρού Σταυρού, υπό Ερρίκου Ντυνάν
Τρ 25	Γενέσιον Αντωνίου Γκαουντί, του εκκεντρικού αρχιτέκτονος
Τε 26	Παγκόσμια ημέρα κατά των ναρκωτικών
Πε 27	Αρίωνος του κιθαρωδού διάσωσις υπό δελφίνων
Πα 28	Γενέσιον Λουδοβίκου Πιραντέλο
Σα 29	† Αιμιλίου Βεάκη
Κυ 30	Θάνατος των τριών κοσμοναυτών του διαστημοπλοίου Σογιούζ ΧΙ

Ο Ιούνιος ετυμολογείται μάλλον από τη θεά Juno των Ρωμαίων, που είναι το αντίστοιχο της Ήρας. Η λαϊκή του ονομασία είναι Θεριστής, αλλά και Κερασάρης. Ο Ιούνης είναι ο μήνας με τις μεγαλύτερες μέρες του χρόνου. Στο δικό μας γεωγραφικό πλάτος, οι μέρες γύρω στην 21η Ιουνίου διαρκούν σχεδόν 15 ώρες (παρά 12 λεπτά). Βορειότερα, οι μέρες διαρκούν περισσότερο -στο Λονδίνο 16 ώρες και 40 λεπτά, και πιο πάνω φτάνουμε στις λευκές νύχτες.

Ο Ιούνιος έχει δώσει και τα Ιουνιανά, που ήταν οι πολύνεκρες συγκρούσεις του 1863 μετά την εκδίωξη του Όθωνα και πριν έρθει ο Γεώργιος Α’. Κάποιοι είπαν και για Ιουνιανά του 2011, τις μεγάλες διαδηλώσεις με την περικύκλωση της Βουλής, αλλά αυτά δεν έπιασαν ενώ τα πρώτα έχουν μάλλον ξεχαστεί.

Παροιμίες για τον Ιούνη δεν έχω καμιά πρόχειρη. Από το Καλαντάρι του Παντελή Θαλασσινού να βάλουμε το τραγούδι του μήνα (“Τον έκτο μήνα τον καλό”, δυστυχώς το γιουτουμπάκι έχει ρεκλάμα):

Αυτό δεν το έγραψε ο Πολύβιος!

Οι λέξεις έχουν τη δική τους ιστορία

του Νίκου Σαραντάκου

Η επανάληψη είναι μήτηρ της μαθήσεως, λέει το παλιό σχολικό ρητό, και αφού βρισκόμαστε σε περίοδο εξετάσεων δεν είναι αταίριαστο να επαναλάβω εδώ ένα παλιότερο άρθρο του ιστολογίου, αφού μάλιστα είχαμε και επανάληψη του ερεθίσματος από το οποίο είχε προκύψει το αρχικό άρθρο. Οι τακτικοί αναγνώστες του ιστολογίου θα το θυμούνται, και ίσως θα στραβομουτσουνιάσουν διαβάζοντας τα ίδια πράγματα -τους ζητώ συγνώμη.

Ο λόγος για ένα άρθρο που δημοσιεύτηκε το περασμένο Σάββατο στην Ελευθεροτυπία, με τίτλο Γλώσσα και Ιστορία, τα πρώτα θύματα. Συγγραφέας του ο κ. Χρίστος Στεργ. Μπελλές, που ίσως τον θυμάστε γιατί πρόπερσι μας είχε απασχολήσει ένα άλλο άρθρο του. Τώρα, όταν λέω ένα “άλλο” άρθρο του, είναι σχήμα λόγου, διότι στην πραγματικότητα το νεότερο άρθρο αντιγράφει (κοπυπαστηδόν) ολόκληρες παραγράφους του προηγούμενου, χωρίς να αλλάζει ούτε ένα γιώτα, αν και γενικά είναι συντομότερο. Αυτό δεν είναι απαραίτητα κακό, στο κάτω κάτω οι αναγνώστες των εφημερίδων έρχονται και παρέρχονται (ιδίως όταν και οι ίδιες οι εφημερίδες παρέρχονται, όπως στην περίπτωση της Ελευθεροτυπίας), κι αν ήταν έγκυρο το άρθρο του κ. Μπελλέ δεν θα πείραζε η επανάληψη αρκετών παραγράφων, αλλά δυστυχώς μόνο έγκυρα δεν είναι τα όσα γράφονται, οπότε αναγκάζομαι κι εγώ να ξαναγράψω.

Όπως και το παλιότερο άρθρο του κ. Μπελλέ, έτσι κι αυτό δεν μου άρεσε καθόλου. Το βρήκα τσαπατσούλικα γραμμένο, με όχι λίγα οξύμωρα και κλισέ, με κάμποσες λέξεις που αναρωτιέμαι αν ξέρει ο συγγραφέας τι σημαίνουν, αν και μερικά μαργαριτάρια του παλιότερου άρθρου δεν έχουν μεταφερθεί στο τωρινό. Επί της ουσίας, ο συγγραφέας κινδυνολογεί για τη δήθεν φθορά της γλώσσας, χωρίς να παραθέτει κανένα επιχείρημα –ή μάλλον με μόνο επιχείρημα τη διάδοση της λέξης «γαμάτο» στην αργκό των νέων. Και, το χειρότερο, (ξανα)πιάνω τον κ. Μπελλέ στα πράσα να χρησιμοποιεί ανύπαρκτα ρητά, κι αυτό είναι πιο σοβαρό.

Σαν παράδειγμα της τσαπατσουλιάς και των οξύμωρων, διαβάζουμε στην αρχή ότι καταντήσαμε, λέει, τη γλώσσα «πλοίο ξυλάρμενο που θαλασσοδέρνεται στα αβαθή και τελματώδη» -αυτή η συσσώρευση των κλισέ δημιουργεί εντύπωση οξύμωρου, διότι στα αβαθή και στα τελματώδη δεν μπορεί να θαλασσοδέρνεται ένα πλοίο –ή το ένα, αγαπητέ μου, ή το άλλο θα έχεις. Είναι σαν εκείνον που έγραφε: «ήταν ένα ύπουλο πισώπλατο χτύπημα…» και για να το κάνει ακόμα πιο απεχθές πρόσθεσε: «…κατάστηθα»! Το ίδιο οξύμωρα μου φαίνονται και τα «αυχμηρά περβόλια» διότι αυχμηρός θα πει κατάξερος, αλλά ας πούμε ότι εδώ λειτουργεί η ποιητική άδεια.

Nίκος Σαραντάκος: Καθηγητές στο χακί, παιδεία στο απόσπασμα

Οι λέξεις έχουν τη δική τους ιστορία

Aν θα ξεκινήσουν οι Πανελλαδικές εξετάσεις την Παρασκευή δεν το ξέρω, εφόσον οι τοπικές ΕΛΜΕ ψήφισαν μεν με μεγάλη πλειοψηφία την πρόταση για απεργία, αλλά την ίδια ώρα ολοκληρώθηκε η επίδοση των ατομικών φύλλων επίταξης, με τα οποία οι καθηγητές της μέσης εκπαίδευσης καλούνται, από τις 12 το μεσημέρι σήμερα, να προσφέρουν τις προσωπικές υπηρεσίες τους στους συνήθεις τόπους εργασίας τους. Ή, όπως το λέει το φύλλο επίταξης που φωτογραφία του κυκλοφορεί στο Διαδίκτυο, και που φαίνεται για αυθεντικό: Επιτάσσεται από 12η μεσημβρινή ώρα  της Τετάρτης 15 Μαίου 2013 και μέχρι νεωτέρας ο/η … προκειμένου να προσφέρει τις προσωπικές υπηρεσίες του/της ως εκπαιδευτικός Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης τον τόπο εργασίας του/της σύμφωνα με το ωράριο του προγράμματος εκπλήρωσης των υπηρεσιακών του/της καθηκόντων. Σημειώνεται ότι η άρνηση παραλαβής και η παράλειψη εκτέλεσης των ως άνω υποχρεώσεων τιμωρείται με φυλάκιση τουλάχιστον τριών (3) μηνών.

Για το αν είναι σωστός ο όρος επίταξη ή αν, αντίθετα, πρέπει να μιλάμε για “επιστράτευση” των εργαζομένων είχαμε ήδη συζητήσει στα τέλη Ιανουαρίου, όταν είχε γίνει η επίταξη των απεργών του Μετρό, οπότε σας παραπέμπω σε εκείνο το παλιότερο άρθρο για τυχόν απορίες ορολογίας. Αν και δεν νομίζω να υπάρχουν τέτοιας υφής απορίες, αφού μεσολάβησε και η επίταξη προσωπικών υπηρεσιών των απεργών ναυτεργατών της ΠΝΟ, και είχαμε την ευκαιρία να φρεσκάρουμε τις γνώσεις μας.

Η επίταξη προσωπικών υπηρεσιών είναι μέτρο οριακό, αφού παραβιάζει την αρχή της απαγόρευσης της αναγκαστικής εργασίας, είναι δηλαδή μέτρο ακραία περιοριστικό, το οποίο, σύμφωνα με το Σύνταγμα επιτρέπεται, σε καιρό ειρήνης, μόνο σε περιπτώσεις επείγουσας κοινωνικής ανάγκης από θεομηνία ή ανάγκης που μπορεί να θέσει σε κίνδυνο τη δημόσια υγεία. Ακριβώς γι’ αυτό το λόγο, μέχρι πρότινος το οριακό αυτό μέτρο εφαρμοζόταν μάλλον σπάνια: αν δεν με γελάει η μνήμη μου, όχι πάνω από 5-6 φορές την τελευταία δεκαπενταετία. Κι όμως, το ακραίο αυτό μέτρο, που ως τώρα εφαρμοζόταν μια φορά στα τρία χρόνια περίπου, έχει ήδη εφαρμοστεί τρεις φορές μέσα στο 2013, και ακόμα δεν έχουμε φτάσει ούτε στα μισά του χρόνου. Ολοφάνερα η συνταγματικότητα αυτών των αποφάσεων είναι πολύ συζητήσιμη, διότι δεν μπορεί ένα μέτρο έκτακτης ανάγκης να χρησιμοποιείται σε μόνιμη βάση. Μήπως όμως δεν είναι εξίσου οριακής και αμφισβητήσιμης συνταγματικότητας και η λειτουργία της Βουλής με συνεχείς πράξεις νομοθετικού περιεχομένου, που σχεδόν αποτελούν τον κανόνα τον τελευταίο χρόνο;

Ν.Σαραντάκος: Κόκκινα αβγά, κόκκινες σημαίες

Το άρθρο αυτό δημοσιεύτηκε χτες, Κυριακή του Πάσχα αλλά και πρώτη Κυριακή του μήνα, στην τακτική μηνιαία στήλη μου στην Αυγή. Με το κομμάτι αυτό κλείνουν οι πασχαλινές αναρτήσεις του ιστολογίου, οι οποίες φέτος, για κάποιο λόγο, είχαν όλες τους μικρή ή μεγάλη σχέση με τα αβγά -αν και το σημερινό άρθρο, επίτηδες μεταβατικό, απλώς αφορμή παίρνει από τ’ αβγά και επικεντρώνεται στο κόκκινο χρώμα. Το παραθέτω εδώ όπως δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα, χωρίς προσθήκες, παρόλο που κάθε άλλο παρά εξαντλεί το θέμα. Ειδικότερα, μια και η εφημερίδα δεν δίνει δυνατότητα για λίκνους, έχω παραλείψει εντελώς τις αναφορές σε ζωγραφικούς πίνακες και ταινίες όπου το κόκκινο χρώμα πρωταγωνιστεί, ενώ μόνο σε δύο τραγούδια αναφέρομαι, στα οποία και πρόσθεσα τώρα λίκνους. Η εικόνα που συνοδεύει το άρθρο είναι αφίσα από την Κομμούνα του Παρισιού.

Παρά τον τίτλο, η στήλη απλώς αφορμή θα πάρει από το πασχαλινό έθιμο με τα αβγά που τα βάφουμε κόκκινα και τα τσουγκρίζουμε· έτσι κι αλλιώς, αν με ρωτήσετε για ποιο λόγο βάφουμε τ’ αβγά, και ειδικότερα γιατί τα βάφουμε κόκκινα, θα σας απαντήσω ότι δεν ξέρω. Έχουν διατυπωθεί δεκάδες θεωρίες· ας περιοριστούμε στο ότι το κόκκινο χρώμα συμβολίζει το αίμα του Ιησού ή στην πιο πρακτική προτροπή που έδωσε ένας επίσκοπος στον νεαρό Εμμ. Ροΐδη που τον είχε ρωτήσει σχετικά: «Τρώγε και μη ερεύνα!». Ευκαιρία είναι όμως να πούμε μερικά πράγματα για το κόκκινο χρώμα.

Το κόκκινο είναι το χρώμα του αίματος και του κινδύνου, του πάθους και της φωτιάς, της θυσίας και του θυμού, της επανάστασης και του κομμουνισμού. Κόκκινο, σε διάφορες αποχρώσεις, φορούσαν οι αυτοκράτορες και οι άλλοι εστεμμένοι, κόκκινο είναι το χρώμα των απαγορευτικών πινακίδων της τροχαίας και των πυροσβεστικών οχημάτων, των χρεωμένων λογαριασμών και των σπιτιών του πληρωμένου έρωτα. Κόκκινη κάρτα δείχνει ο διαιτητής στους άτακτους παίχτες, κόκκινες γραμμές υποτίθεται ότι βάζει η κυβέρνηση στις διαπραγματεύσεις με τους δανειστές (αλλά πάσχει από αχρωματοψία), κόκκινες είναι και οι ματωμένες φράουλες της Μανωλάδας.

Η αρχαία λέξη, ερυθρός, ήδη μυκηναϊκή, ομόρριζη με τις άλλες των ινδοευρωπαϊκών γλωσσών (red, λατινικό ruber απ’ όπου γαλλ. rouge κτλ.), επιβιώνει και σήμερα, στον Ερυθρό Σταυρό, τους ερυθρόδερμους και τους ερυθρόλευκους, στο ερύθημα (κοκκίνισμα) αλλά και στο λυθρίνι (ερυθρίνος).

Ωστόσο, συνήθως λέμε κόκκινος, που και αυτό αρχαίο είναι, αλλά ελληνιστικό, και προέρχεται από τον κόκκο· κόκκος σήμαινε κυρίως κουκούτσι, αλλά στην προκειμένη περίπτωση ήταν τα αβγά ενός εντόμου, που λέγεται κόκκος ο βαφικός, και που συσσωματωμένα πολλά μαζί σε μικρές μπαλίτσες σαν μεγάλες φακές, τις κηκίδες ή πρινοκόκκια, τα έβρισκαν κολλημένα στις βελανιδιές και σε άλλα δέντρα (και στην αρχή τα νόμιζαν καρπούς των δέντρων). Ο κόκκος από τα νεολιθικά χρόνια χρησίμευε, αφού τον ξέραιναν και τον άλεθαν, για την παρασκευή κόκκινης χρωστικής, κι έτσι η λέξη «κόκκινος» από την αρχική της σημασία (ύφασμα βαμμένο με κόκκο, π.χ. καταπέτασμα εξ υακίνθου και πορφύρας και κοκκίνου κεκλωσμένου, στη μετάφραση των Εβδομήκοντα) υποκατέστησε τελικά την παλιότερη «ερυθρός».

Και το πορφυρό χρώμα είναι επισημότερη και βαθύτερη απόχρωση του κόκκινου, και οφείλει κι αυτό την ονομασία του σε ζώο: σε ένα οστρακοφόρο μαλάκιο που χρησίμευε για την παρασκευή του χρώματος, την πορφύρα, που από τον αδένα του έβγαζε τη βαθυκόκκινη χρωστική που χρησιμοποιούσαν για τα πανάκριβα ρούχα των εστεμμένων, γι’ αυτό και ονομάστηκε Πορφυρογέννητος ο αυτοκράτορας Κωνσταντίνος Ζ΄ — η λέξη έχει περάσει και στο αγγλικό purple. Έχουμε ακόμα το πυρρό (της φωτιάς το χρώμα) ή το ρούσο, το ξανθοκόκκινο, το χρώμα των Ρουσίων του βυζαντινού ιπποδρόμου, από το λατινικό russeus και άσχετο με τους Ρώσους. Αλλά και πολλές άλλες λέξεις υπάρχουν για αποχρώσεις του κόκκινου: το άλικο (ανοιχτό κόκκινο, τουρκικό δάνειο), το κρεμεζί (δάνειο από τα τουρκικά, που ανάγεται τελικά στην περσική λέξη για το ίδιο εντομάκι που παράγει την κόκκινη χρωστική, από εκεί και το αγγλικό crimson) ή το σκαρλάτο (που ανάγεται μέσω του βυζαντινού σιγιλλάτος στο λατινικό sigillum, σφραγίδα, στάμπα).

Η σύνδεση του κόκκινου με τα αριστερά κινήματα έχει τις ρίζες της στη Γαλλική Επανάσταση. Αρχικά, η Εθνοφρουρά ύψωνε την κόκκινη σημαία σαν προειδοποίηση ότι θα ανοίξει πυρ· έτσι έγινε και στη σφαγή του Πεδίου του Άρεως, στις 17 Ιουλίου 1791, όταν οι Εθνοφρουροί έπνιξαν στο αίμα μια αντιμοναρχική διαδήλωση, και από τότε οι Γιακωβίνοι υιοθέτησαν το κόκκινο σε ανάμνηση των θυμάτων της μέρας εκείνης. Η κόκκινη σημαία πρωταγωνίστησε και στην Επανάσταση του 1848, όταν παραλίγο να αντικαταστήσει την τρίχρωμη ως εθνική σημαία της Γαλλίας, και δέθηκε αδιάρρηκτα με τα σοσιαλιστικά, εργατικά και κομμουνιστικά κινήματα μετά την Κομμούνα του Παρισιού το 1871. Όπως έγραψε ο Κάρολος Μαρξ στον Εμφύλιο πόλεμο στη Γαλλία, «ο παλιός κόσμος έβγαζε αφρούς λύσσας μπροστά στην Κόκκινη Σημαία, το σύμβολο της δημοκρατίας της εργασίας, που ανέμιζε στο δημαρχείο». Και σ’ ένα ελληνικό Εγκόλπιον εργάτου του 1893 διαβάζουμε: «Η ερυθρά σημαία του σοσιαλισμού φέρει χρυσοίς γράμμασιν: Ελευθερία, όλοι ίσοι».

The Red Flag: Jim Connell, 1889

Κόκκινη σημαία ανέμισε και στο Χεϊμάρκετ του Σικάγου, στη ματωμένη συγκέντρωση που γέννησε το γιορτασμό της εργατικής Πρωτομαγιάς, κόκκινη με σφυροδρέπανο υψώθηκε στα χειμερινά ανάκτορα το 1917 από τους μπολσεβίκους και στο Ράιχσταγκ στις 2 Μαΐου 1945 συμβολίζοντας το τσάκισμα του ναζισμού, κόκκινες σημαίες με διάφορα εμβλήματα ανεμίζουν στις εργατικές διαδηλώσεις. Το τραγούδι της Κόκκινης Σημαίας γράφτηκε στα αγγλικά το 1889 από τον Ιρλανδό σοσιαλιστή Τζιμ Κόνελ (πάνω στον σκοπό τού «Αχ έλατο») και μεταφράστηκε σε πάμπολλες γλώσσες («Ω κόκκινη σημαία μας, χρώμα αγάπης και ζωής» αρχίζει στα ελληνικά, ενώ ο αντίστοιχος αγγλικός στίχος είναι The people’s flag is deepest red), και εξακολουθεί να αποτελεί τον επίσημο ύμνο του βρετανικού Εργατικού Κόμματος, όσο κι αν έφερνε τον Τόνι Μπλερ σε μεγάλη αμηχανία. Άλλο πασίγνωστο τραγούδι με κόκκινη σημαία είναι το ιταλικό Bandiera rossa (εδώ σε ένα πρωτότυπο βιντεάκι με παλιά εκτέλεση), που δεν το μεταφράσαμε στα ελληνικά γιατί μας είναι οικεία η παντιέρα, ελληνογενές το trionferà του ρεφρέν και διεθνείς οι περισσότερες λέξεις: Εβίβα ιλ κομουνίσμο ε λα λιμπερτά! Καλή ανάσταση λοιπόν, παρά την περιρρέουσα μαυρίλα!

BANDIERA ROSSA (11/07/1945)

Ο Ιωάννης Ντερζίνης δεν μένει πια εδώ!

Πηγή: sarant 

Μια και σήμερα βάφουμε τ’ αβγά, σκέφτομαι να παρουσιάσω ένα παλιότερό μου άρθρο, δημοσιευμένο τις πρώτες μέρες του ιστολογίου, δηλαδή πριν τέσσερα και βάλε χρόνια, που αναφέρεται σε αβγά, αν και όχι σε κόκκινα (για τα κόκκινα αβγά θα έχω υλικό τις επόμενες μέρες, οπότε δεν θα μείνουν παραπονεμένα). Αλλά ποιος είναι ο Ιωάννης Ντερζίνης του τίτλου; Θα έλεγα ότι είναι ο διασημότερος αβγουλάς όλων των εποχών -ή τέλος πάντων αυτός που αξιώθηκε την υστεροφημία για μεγαλύτερο διάστημα. Σκεφτείτε μόνο ότι έχουν περάσει τριακόσια χρόνια από την εποχή που έζησε, κι ακόμα τον μνημονεύουν κάποιοι! Αλλά καλύτερα να πάρω τα πράγματα με τη σειρά.

Ο Ντερζίνης μνημονεύεται στις σημερινές πηγές διότι υποτίθεται πως έχει σχέση με τη γέννηση της φράσης «έχασε τ’ αβγά και τα καλάθια». Η φράση είναι πασίγνωστη. Τη λέμε για κάποιον που έπαθε ολοκληρωτική καταστροφή ή για κάποιον που τα έχει χάσει και έχει πελαγώσει. Χρησιμοποιείται συχνά, τόσο στην καθημερινή ομιλία όσο και στον δημοσιογραφικό λόγο. Πολλοί χρησιμοποιούν μια παραλλαγή της, «έχασε τ’ αβγά και τα πασχάλια», για την οποία θα πούμε στο τέλος του άρθρου.

Στο Διαδίκτυο κυκλοφορεί μια εντελώς αστήριχτη εξήγηση για την προέλευση της φράσης «έχασε τ’ αβγά και τα καλάθια». Το κακό είναι ότι η εξήγηση αυτή, που προέρχεται από το βιβλίο «Λέξεις και φράσεις παροιμιώδεις» του Τάκη Νατσούλη, έχει αναδημοσιευτεί και αλλού, ακόμα και στην εφημερίδα «Τα Νέα» (και μάλιστα δυο φορές τα τελευταία χρόνια: 12.3.2003 και 18.3.2004). Και όσο  αναδημοσιεύεται μια πατάτα, τόσο ριζώνει. (Για να μην παρεξηγηθώ: ο Νατσούλης έχει μαζέψει πολύ υλικό στο βιβλίο του· δυστυχώς, η έλλειψη συστήματος, η τσαπατσουλιά στην παράθεση των πηγών και η τάση του να προσπαθεί να βρει με το ζόρι μια ιστορική εξήγηση για κάθε φράση, μειώνουν καίρια την αξία του έργου του).

Κομπάρσοι και πρωταγωνιστές

 

 Πηγή: sarant

Τον τελευταίο καιρό γίνεται λόγος για τριγμούς που παρατηρούνται στον κυβερνητικό συνασπισμό, ας πούμε με το αίτημα του Υπουργού Εργασίας για παραίτηση του διευθυντή του ΟΑΕΔ ή τις φήμες για επικείμενο ανασχηματισμό. Ένα προχτεσινό άρθρο που διάβασα στο Βήμα έχει τον τίτλο “Δεν είμαστε κομπάρσοι“, φράση που υποτίθεται ότι απεύθυναν οι δυο ελάσσονες εταίροι, ΠΑΣΟΚ και ΔΗΜΑΡ, στον πρωθυπουργό. Βέβαια, παραφράζοντας τη μακαρίτισσα Μάργκαρετ Θάτσερ θα μπορούσαμε να πούμε ότι “Το να είσαι ισότιμος εταίρος είναι όπως το να είσαι κυρία. Αν πρέπει να λες στους άλλους ότι είσαι, τότε δεν είσαι”. Ωστόσο, αυτά είναι για όσους πολιτικολογούν, οπότε εμείς, που ως γνωστόν λεξιλογούμε, θα τα αντιπαρέλθουμε και θα πάρουμε απλώς αφορμή από τον τίτλο του άρθρου για να εξετάσουμε τη λέξη κομπάρσος.

Σύμφωνα με τα λεξικά, κομπάρσος είναι, με την κυριολεκτική έννοια της λέξης, ο ηθοποιός (του κινηματογράφου, του θεάτρου ή της τηλεόρασης) που εμφανίζεται σε μικρό και συνήθως βωβό ρόλο. Ο κομπάρσος σπάνια λέει κάτι, κι αν πει θα είναι δυο-τρεις λέξεις και θα λογαριάζεται για τυχερός. Πολλές φορές οι κομπάρσοι είναι φίλοι του σκηνοθέτη, χωρίς θεατρικές σπουδές, αν και μπορεί επίσης να είναι άσημοι ηθοποιοί. Ο διασημότερος κομπάρσος στην ιστορία του παγκόσμιου κινηματογράφου είναι ασφαλώς ο Χρούντι Μπάκσι, κατά κόσμον Πίτερ Σέλερς, ο οποίος κατάφερε να ανατινάξει το πανάκριβο ψεύτικο φρούριο στην κλασική κωμωδία “Το πάρτι” θέλοντας να δέσει τα κορδόνια των παπουτσιών του. “Θα φροντίσω να μην ξαναπαίξεις ποτέ σε ταινία!” του λέει, στα όρια της αποπληξίας, ο παραγωγός. “Εννοείτε και την τηλεόραση;” ρωτάει αυτός πριν τον πάρουν στο κυνήγι. Και πράγματι ο παραγωγός έγραψε το όνομά του με σκοπό να τον βάλει στη μαύρη λίστα, αλλά κατά λάθος το πρόσθεσε στον κατάλογο των προσκεκλημένων σ’ ένα τρελό χολιγουντιανό πάρτι… και η συνέχεια επί της οθόνης.

Χαζάιν (νιε) πιρούιτ

Πηγή: sarant 

Ο τίτλος θα σας φαίνεται ακατανόητος, εκτός αν έχετε καλό μνημονικό και έχετε διαβάσει αρκετόν Καζαντζάκη ή παρακολουθείτε από παλιά τη μπλογκόσφαιρα. Τη φράση “χαζάιν πιρούιτ”, παρμένη από τον πρόλογο μυθιστορημάτων του Καζαντζάκη, τη λάνσαρε στη μπλογκόσφαιρα ο φίλος Πάνος Ζέρβας της Καλύβας, μια εποχή που ήθελε να απαγκιστρωθεί από την καθημερινή αρθρογραφία στο ιστολόγιο για να αφιερωθεί σε άλλα, σοβαρότερα, γραψίματά του. Χρησιμοποίησε λοιπόν αυτή τη φράση, παρμένη από τον Καζαντζάκη, που δεν είναι στα ελληνικά, αυτό το καταλάβατε, αλλά στα ρώσικα, και σημαίνει “Ο νοικοκύρης διασκεδάζει”, παρακάτω θα δούμε γιατί. Μου άρεσε κι εμένα αυτό το εύρημα, κι όταν πριν από ενάμιση-δυο χρόνια είχα θελήσει να κάνω κι εγώ μιαν ανάλογη διακοπή, για να καταπιαστώ με κάτι εξωϊστολογικά γραψίματά μου, ανάφερα το Χαζάιν πιρούιτ, μόνο που τη δική μου διακοπή την είχα ονομάσει, πιο πεζά, “Στάση για καφέ και για ξεκούραση“. Εκείνο τον Ιούνιο του 2011 το ιστολόγιο ανέβαζε 3-4 άρθρα τη βδομάδα, κάποια από αυτά συνεργασίες του πατέρα μου ή φίλων ή αναδημοσιεύσεις παλιότερων, και η ανάπαυλα έπιασε τόπο αφού σε εκείνο το διάστημα έβγαλα την πολλή δουλειά για τις Λέξεις που χάνονται και ένα ακόμα βιβλίο που θα κυκλοφορήσει (μεγάλη κουβέντα μην πεις) τις επόμενες εβδομάδες.

Αν ξαναφέρνω τώρα στο προσκήνιο το Χαζάιν Πιρούιτ, είναι για να αναγγείλω ένα παρόμοιο διάλειμμα, όμως πολύ μικρότερο από το προπέρσινο, ως την Κυριακή: δηλαδή δεν θα έχουμε καινούργια δικά μου άρθρα αύριο, την Παρασκευή και την Κυριακή, ενώ θα προσπαθήσω να ανεβάσω μερικά μεζεδάκια το Σάββατο. Ακόμα δεν έχω αποφασίσει αν θα ανεβάσω παλιότερα δικά μου άρθρα, ή αναδημοσιεύσεις από άρθρα άλλων που θα άξιζε να συζητηθούν εδώ, ή αν δεν θα ανεβάσω τίποτα -κλίνω προς τη δεύτερη λύση πάντως (πείτε και καμιάν ιδέα).

Χαζάιν πιρούιτ, είπαμε, σημαίνει ο νοικοκύρης διασκεδάζει. Ρώτησα και τον ρωσομαθή υπηρεσίας, ο οποίος επιβεβαίωσε ότι είναι σωστά τα ρώσικα του Καζαντζάκη, αν και, είπε, το “πιρούιτ” είναι προφορικός τύπος, το πιο κομιλφό είναι “πιρούγιετ”. Ο νοικοκύρης μπορεί να διασκεδάζει αλλά ο Νικοκύρης δεν κάνει το διάλειμμα για να διασκεδάσει, απλώς έχει να τηγανίσει κάτι θηριώδη ψάρια, με νύχια γαμψά. Κι έτσι, νιε πιρούιτ, δεν διασκεδάζει.

Η ιστορία όμως του Καζαντζάκη είναι ωραία, οπότε αξίζει να την παραθέσω κι εδώ:

Στο Ιρκούτσκ, στη Σιβηρία, είχα κάποτε γνωρίσει έναν Ρωμιό φούρναρη που δούλευε μερόνυχτα σκυλίσια, ζύμωνε τη νύχτα, φούρνιζε τα ξημερώματα και πουλούσε τη μέρα το ψωμί. Ζούσε σαν ασκητής και σαν αγριάνθρωπος· δε γλεντούσε, δε γελούσε, δεν παντρεύτηκε, δεν έκανε παιδιά, δεν είχε καιρό.

Μα κάπου κάπου, απότομα, τον έπιαναν τα μεράκια· βαριέστιζε ξαφνικά να φουρνίζει, να ξεφουρνίζει και να πουλάει, σφαλνούσε το φούρνο και κολνούσε απάνω στην πόρτα ένα χαρτί με μεγάλα κόκκινα γράμματα: “ΧΑΖΑΪΝ ΠΙΡΟΥΙΤ”, “Ο νοικοκύρης διασκεδάζει”. Έβανε τα κλειδιά στην τσέπη και το ‘ριχνε έξω. Πήγαινε και έβρισκε κάτι ρεμπέτες φίλους του, έτρωε, έπινε μαζί τους, έκανε χωρατάδες, χόρευε, πήγαινε με γυναίκες, έβανε τα βιολιά να του παίζουν· γλεντούσε δέκα, δεκαπέντε μέρες και νύχτες.

Περνούσαν τα μεράκια του, αλάφρωνε· έσκιζε τότε την ταμπέλα, άνοιγε πάλι τον φούρνο και ξαναρίχνουνταν στη σκυλίσια δουλειά.

Όμοια και μένα μ’ έπιασαν ξαφνικά τα μεράκια, το ‘ριξα στο γλέντι· άρχισα να γράφω μυθιστορήματα. Ο «Αλέξης Ζορμπάς», «Ο Χριστός ξανασταυρώνεται» κι άλλα που θα γράψω, αν θέλει ο «Θεός», δηλαδή ο καιρός, είναι τα δικά μου τα γλέντια· βρήκα κάτι παλιούς φίλους ρεμπέτες, του σκοινιού και του παλουκιού, κάτι καλούς ανθρώπους που αγαπώ, και διασκεδάζω μαζί τους.

Ξεχνώ το φούρνο που έχω ανοίξει και τα ψωμιά που ζυμώνω, γράφω κι εγώ με μεγάλα κόκκινα γράμματα πάνω στην πόρτα μου: ΧΑΖΑΪΝ ΠΙΡΟΥΙΤ και κάνω το κέφι μου. Γελώ, χοντρολογώ, κλώθω αλήθειες με ψευτιές, ανασταίνω νεκρούς αγαπημένους, γυναίκες κι άντρες,  βάνω τα μέσα βιολιά και φιαμπόλια να παίζουν. Να ξεσκάσω κι εγώ λίγο· να προφτάσει και μένα τ’ αχείλι μου να γελάσει· να γυρίσει και μένα μια στιγμή ο νους μου τη ράχη του στην άβυσσο και να κοιτάξει τον πράσινο απάνω κόσμο με τα κτενίδια του -ανθρώπους, δέντρα, έντομα, αυτοκρατορίες- και να κυλιστεί κι αυτός, μια στιγμή, σαν ένα γαϊδουράκι την άνοιξη, στο πράσινο χορτάρι.

Κι ύστερα, αλαφρωμένος, θ’ ανοίξω πάλι το φούρνο, θ’ ανάψω τις μεγάλες φωτιές και θα γυρίσω πάλι το πρόσωπό μου κατά την άβυσσο.

Το κείμενο το πήρα από τα 400 γράμματα του Καζαντζάκη προς τον Πρεβελάκη, είναι από την επιστολή αριθ. 344 (6.11.1948), ωστόσο την ιστορία την είχε πρωτοαναφέρει, πολύ συνοπτικά όμως, ο Καζαντζάκης στον Πρεβελάκη σε προηγούμενη επιστολή, δέκα χρόνια νωρίτερα, το 1938. Ο Πρεβελάκης μάς πληροφορεί ότι το ανέκδοτο του Ρωμιού φούρναρη το είχε διηγηθεί στον Καζαντζάκη ο Στ. Διαμαντάρας. Τα πάρεργα και τα γλέντια του Καζαντζάκη ήταν τα μεγάλα του μυθιστορήματα -πώς το έλεγε ο άλλος μεγάλος: Και μες στην τέχνη πάλι, ξεκουράζομαι απ’ την δούλεψή της.

Οπότε, κρεμάω κι εγώ μια μικρούτσικη πινακίδα, Χαζάιν νιε πιρούιτ, και πάω να τηγανίσω τα ψάρια μου, αλλά θα τα λέμε μάλλον έτσι κι αλλιώς.

 

Ο Μποστ για την 25η Μαρτίου

 Πηγή:sarant 

 Κάθε χρόνο, όταν πλησιάζει η επέτειος του ιδρυτικού γεγονότος του νεοελληνικού κράτους, συνηθίζω ένα-δυο επετειακά δημοσιεύματα, και φέτος λογαριάζω κάτι να βάλω την Κυριακή, αν δεν προκύψει κάποιο τεχνικό πρόβλημα. Προς το παρόν, ας δούμε σήμερα ένα όχι πολύ γνωστό σκίτσο του Μποστ για την 25η Μαρτίου, που δημοσιεύτηκε πριν από 48 χρόνια και σχολιάζει την επικαιρότητα της εποχής του παρουσιάζοντας δυο απ’ τις πιο δημοφιλείς μορφές του 1821.

Το σκίτσο δημοσιεύτηκε στην Αυγή στις 25 Μαρτίου 1965, ανήμερα της εθνικής εορτής. Ο Μποστ παρουσιάζει τον Κολοκοτρώνη στον Παράδεισο να διαμαρτύρεται για τον θόρυβο και τους πυραύλους και να ρωτάει τον Αθανάσιο Διάκο για ποιο λόγο ακούγονται μοιρολόγια από την περιοχή της Λαμίας. Θυμίζω ότι στη χώρα υπάρχει κυβέρνηση Ένωσης Κέντρου, η επικαιρότητα (για μια ακόμα φορά) είναι στραμμένη στο Κυπριακό, καθώς και στα διαστημικά επιτεύγματα Σοβιετικών και Αμερικανών.

Ο Μποστ εδώ αναφέρεται πλαγίως σε ένα τραγικό γεγονός: την έκρηξη της νάρκης στον Γοργοπόταμο στις 29 Νοεμβρίου κατά τον εορτασμό της ανατίναξης της γέφυρας το 1942. Η έκρηξη εκείνη, που ακόμα δεν έχει διαλευκανθεί εντελώς, είχε 13 νεκρούς και 45 τραυματίες και σύμφωνα με το επίσημο πόρισμα οφειλόταν σε νάρκη ξεχασμένη από τον Εμφύλιο, αλλά υπάρχουν πολλές ενδείξεις ότι η νάρκη είχε τοποθετηθεί πρόσφατα. Το ειρωνικό είναι ότι, επειδή πριν από την έκρηξη είχαν συμβεί αντεγκλήσεις όταν απαγορεύτηκε η κατάθεση στεφανιών από τις αντιστασιακές οργανώσεις, οι δικαστικές αρχές άσκησαν δίωξη για εξύβριση σε επιφανείς αντιστασιακούς, οι οποίοι μάλιστα, όπως ο δήμαρχος Δάφνης Χρ. Μιχαλόπουλος, έμειναν προφυλακισμένοι επί μήνες. Η δίκη επρόκειτο να γίνει τον Μάιο του 1965 και σ’ αυτό αναφέρεται ο Μποστ με τα λόγια του Αθ. Διάκου, ιδίως με το εντυπωσιακό τελευταίο δίστιχο.

Κατά τα άλλα, υπάρχουν αναφορές στον πόλεμο του Βιετνάμ και στα αέρια που χρησιμοποιούσαν οι Αμερικανοί, αλλά και στους δοσάδες, επειδή εκείνες τις μέρες είχε απαγορευθεί η πώληση ορισμένων ειδών, π.χ. ραδιοφώνων, με δόσεις, που ήταν χαρακτηριστικό της εποχής. Αναφορά υπάρχει και στον σεισμό που είχε χτυπήσει, στις 10 Μαρτίου, τη Σκόπελο και την Αλόννησο. Οι πύραυλοι που ενοχλούν τον Κολοκοτρώνη είναι το σοβιετικό διαστημόπλοιο Βοσχόντ-2 και το αμερικανικό Tζέμινι, που με διαφορά λίγων ημερών είχαν κάνει εντυπωσιακές διαστημικές πτήσεις τις αμέσως προηγούμενες μέρες, ενώ η αναφορά στους πιλότους που κολυμπάνε εννοεί τον σοβιετικό κοσμοναύτη Αλεξέι Λεόνοφ, ο οποίος λίγες μέρες νωρίτερα είχε περπατήσει στο Διάστημα· στον τύπο της εποχής, είχε γραφτεί ότι «κολύμπησε στο κενό»

Ο πιερότος (Ν. Λαπαθιώτης)

   Πηγή: sarant   

Τελευταία Κυριακή της Αποκριάς σήμερα, και παρόλο που η επικαιρότητα με το κούρεμα και το κούρσεμα της Κύπρου κάθε άλλο παρά χαρούμενη ή γιορταστική είναι, η μέρα επιβάλλει λογοτεχνικό θέμα, οπότε θα βάλω ένα διήγημα, επίκαιρο, δηλαδή αποκριάτικο, αλλά όχι χαρούμενο, άρα διπλά επίκαιρο.

Πρόκειται για το διήγημα “Ο πιερότος” του Ναπολέοντα Λαπαθιώτη. Ο Λαπαθιώτης είναι γνωστός βέβαια σαν ποιητής, αλλά είχε και άφθονο πεζογραφικό έργο και μάλιστα πολυσχιδές (διηγήματα, νουβέλες, αυτοβιογραφία, στοχασμοί, χρονογραφήματα, πεζοτράγουδα, αισθητικά και κριτικά κείμενα). Αυτό το έργο έχει αρχίσει τα τελευταία χρόνια να εκδίδεται, μεταξύ άλλων και με δική μου επιμέλεια (η νουβέλαΚάπου περνούσε μια φωνή και η συλλογή διηγημάτων Τα μαραμένα μάτια και άλλες ιστορίες, και τα δυο από τις εκδόσεις Ερατώ). Το διήγημα άλλωστε που θα διαβάσουμε πρόκειται να δημοσιευτεί, μαζί με άλλα, σε έναν δεύτερο τόμο διηγημάτων του Λαπαθιώτη, ο οποίος ευελπιστώ να εκδοθεί μέσα στο 2013, αν και ποτέ δεν ξέρει κανείς.

Πιερότος, βέβαια, είναι η γνωστή άσπρη αποκριάτικη στολή με τα μεγάλα μαύρα κουμπιά και, κατ’ επέκταση, αυτός που τη φοράει. Η αρχή της λέξης βρίσκεται σε έναν χαρακτήρα της Κομεντί Ιταλιέν, των Ιταλών ηθοποιών που έπαιζαν στο Παρίσι, έναν αφελή υπηρέτη ονόματι Πιερό (Pierrot, Πετράκη δηλαδή), που αγαπάει την Κολομπίνα η οποία όμως συνήθως τον αφήνει για τον Αρλεκίνο. Την εποχή που εκτυλίσσεται το διήγημα, είχαν γραφτεί αρκετά ρομαντικά έργα για τον Πιερότο, οπότε είχε χάσει τις μπουφόνικες καταβολές του.

Το διήγημα του Λαπαθιώτη δημοσιεύτηκε στις 9 Μαΐου 1929 στο περιοδικό Μπουκέτο, το λαϊκό ποιοτικό περιοδικό στο οποίο ο Λαπαθιώτης δημοσίευσε το μεγαλύτερο μέρος των διηγημάτων του και με το οποίο συνεργαζόταν από το πρώτο του τεύχος, το 1924, ως το τέλος της ζωής του, το 1944, (το περιοδικό πέθανε λίγο αργότερα) αν και με μεγάλα διαστήματα διακοπής της συνεργασίας. Πέρα από το μονοτονικό, ελάχιστες αλλαγές χρειάστηκαν για να προσαρμοστεί η ορθογραφία στα σημερινά -το Μπουκέτο ήδη εφάρμοζε ορθογραφία πολύ όμοια με τη σημερινή. Ευχαριστώ τον Αχιλλέα Τζάλλα για την πληκτρολόγηση. Το σκίτσο του Λαπαθιώτη, αριστερά, είναι του μεγάλου Μυτιληνιού σκιτσογράφου Αντώνη Πρωτοπάτση (ή Pazzi, όπως υπέγραφε από τότε που δούλευε στο Παρίσι), και κοσμούσε την αρχική δημοσίευση στο Μπουκέτο, όπως και η εικόνα που δημοσιεύεται πιο κάτω.

Ο ΠΙΕΡΟΤΟΣ

Είμαστε καθισμένοι στο μεγάλο καναπέ του σαλονιού. Ήταν η ώρα που αρχίζει και βραδιάζει — ώρα τρυφερή των αναμνήσεων.

            Είχα καιρό να πάω να τη δω. Κι ένιωθα ένα είδος τύψεως γι’ αυτή μου την αμέλεια, επειδή ήξερα πως μ’ αγαπούσε εξαιρετικά, και πως ευχαριστείτο πραγματικά στη συντροφιά μου — αν κι εγώ δεν ήμουν απέναντί της, παρά ένα παιδί κάπως υπερβολικά ζωηρό, που αποτελούσε μια φανταχτερή αντίθεση με τη γεροντική της σοβαρότητα, με τη λεπτήν αξιοπρέπεια των τρόπων της, με το επίσημο και τυπικό της φέρσιμο. Μια ερωτική περιπέτεια, που βάσταξε δεν ξέρω πόσους μήνες, με είχε απομακρύνει. Για ένα τόσο μεγάλο διάστημα, δικαιολογίες δε χωρούσαν. Της είπα, ωστόσο, αρκετά ψέματα: ένα μικρό ταξίδι στην Ευρώπη, κάποιες ασχολίες ιδιαίτερες, έπειτα μιαν αρρώστια ξαφνική…

            Με κοίταζε χαμογελώντας, με το λεπτό ειρωνικό εκείνο βλέμμα, το γεμάτο καλοσύνη κι επιείκεια, των ανθρώπων που μας αγαπούν, και που προσπαθούν να μας πιστέψουν. Κι έτσι στα τελευταία, αναγκάστηκα να της φανερώσω την αλήθεια. Της διηγήθηκα όλη μου την ιστορία, απ’ την αρχή ως το τέλος. Δεν παρέλειψα παρά μια μικρή λεπτομέρεια, που ήταν ολόκληρη εις βάρος μου, και που φανταζόμουν ότι θα μπορούσε να της μειώσει κάπως την εκτίμησή της προς εμένα. Με άκουσε χωρίς διακοπή.

Σύντροφοι όλων των γλωσσών

http://sarantakos.wordpress.com/

Το σημερινό άρθρο δημοσιεύτηκε χτες στην κυριακάτικη Αυγή, στη στήλη μου “Οι λέξεις έχουν τη δική τους ιστορία”, η οποία κανονικά δημοσιεύεται την πρώτη Κυριακή κάθε μήνα αλλά αυτή τη φορά μετατέθηκε για τεχνικούς λόγους. Στην εδώ δημοσίευση έχω κάνει μερικές δευτερεύουσες προσθήκες. Η εικόνα είναι από το εξώφυλλο της αγγλικής έκδοσης του βιβλίου του Ρέμαρκ “Τρεις σύντροφοι” (Drei Kameraden).

Όπως και τον περασμένο μήνα, που είχαμε μιλήσει για την αλληλεγγύη, έτσι και στο σημερινό μας σημείωμα θα αναφερθούμε σε μια λέξη που θα μας χρειαστεί και που θα θέλαμε να ακούμε συχνότερα, τη λέξησυντροφικότητα και, μαζί μ’ αυτήν, τη λέξη σύντροφος. Κι αν η συντροφικότητα είναι λέξη σύγχρονη, του εικοστού αιώνα, ο σύντροφος μάς έρχεται από την κλασική αρχαιότητα: είναι αυτός που ανατράφηκε μαζί με κάποιον άλλον, που συνδέεται στενά μαζί του, ο συμπαραστάτης· και ήδη από την αρχαιότητα έχει πάρει και μεταφορικές σημασίες, όπως στη γνωστή αποφθεγματική φράση του Δημάρατου που μας παραδίδει ο Ηρόδοτος, ότι «τη Ελλάδι πενίη … σύντροφος εστί», η φτώχεια είναι συνυφασμένη με την Ελλάδα.

Στα νεότερα χρόνια η λέξη πήρε διάφορες επιπλέον σημασίες, έτσι σύντροφος ονομάστηκε ο συνεταίρος, και συντροφία η εμπορική εταιρεία, με την συχνή παλιότερα συντομογραφία Σία, π.χ. Γεωργόπουλος και Σία. Σύντροφος λέγεται και αυτός που ζει μαζί μας, με τον οποίο συνδεόμαστε με ιδιαίτερη συναισθηματική σχέση, το ταίρι μας, ο/η σύζυγος κάποτε, ιδίως όταν λέμε για τον σύντροφο της ζωής μας, αλλά και ο ερωτικός σύντροφος, ενώ τελευταία, όλο και περισσότερο, η λέξη «σύντροφος» χρησιμοποιείται στον Τύπο για οποιαδήποτε ερωτική σχέση εκτός γάμου, όχι απαραίτητα μακρόχρονη. Και βέβαια, η λέξη «σύντροφος» είναι προσφώνηση ανάμεσα σε μέλη κομμουνιστικών, αριστερών και σοσιαλιστικών κομμάτων ή κινημάτων.

Με αυτή τη σημασία, του ομοϊδεάτη και του συναγωνιστή, η λέξη «σύντροφος» πρέπει να εμφανίστηκε στη γλώσσα μας στα τέλη του 19ου αιώνα. Την έχω συναντήσει στην αναρχοσοσιαλιστική εφημερίδα Επί τα Πρόσωτο 1896: «Αι ιδέαι ημών διαδίδονται αθορύβως εις πάσας τας πόλεις και κωμοπόλεις της μικράς ταύτης γωνίας της Γης. Εν Αθήναις οι σύντροφοί μας εργάζονται απαύστως», διαπίστωνε με ικανοποίηση ένα άρθρο. Πάντως, οι συνδικαλισμένοι εργάτες στις πρώτες δεκαετίες του 20ού αιώνα συνηθίζουν να αλληλοαποκαλούνται «αδελφοί», ενώ υπάρχει και το «πολίτης», στους πρώτους σοσιαλιστές του Καλλέργη και του Δρακούλη. Εννοείται ότι όταν ιδρύεται το 1918 το ΣΕΚΕ, υιοθετεί από την πρώτη στιγμή την προσφώνηση «σύντροφοι», το ίδιο και το ΚΚΕ, ενώ τη λέξη τη χρησιμοποιούν και οι αντίπαλοι για να αναφερθούν ειρωνικά στους κομμουνιστές (π.χ. «τα συντρόφια»). Το ΕΑΜ στην Εθνική Αντίσταση προτίμησε το «συναγωνιστής» (λέξη που τη μιαίνουν σήμερα οι Χρυσαβγίτες που την έχουν υιοθετήσει), ενώ στα μεταπολεμικά χρόνια η ΕΔΑ διάλεξε το «φίλος». Μετά τη μεταπολίτευση όλα τα αριστερά κόμματα υιοθέτησαν το «σύντροφος», μαζί και το ΠΑΣΟΚ που έσπευσε να οικειοποιηθεί τα σύμβολα της αριστεράς –και την προσφώνηση αυτή τη διατηρούν ακόμα και σήμερα· οφείλουμε πάντως να αναγνωρίσουμε στο ΠΑΣΟΚ ότι εμπλούτισε την παραπολιτική ορολογία με τον όρο «συντροφικά μαχαιρώματα».

Το 20% του ουρανού

sarant  8 Μαρτίου, 2013

Σήμερα είναι 8 Μαρτίου, η παγκόσμια μέρα της γυναίκας και μια γρήγορη ματιά στα περιεχόμενα του ιστολογίου μού δείχνει ότι είναι η πέμπτη 8η Μαρτίου από τότε που άρχισε να εκπέμπει το ιστολόγιο (στις 16.2.2009) και δεν έχω ποτέ ανεβάσει κάτι σχετικό με τη σημερινή μέρα -οπότε επανορθώνω σήμερα με ένα πολύ σύντομο θέμα, στο οποίο θα ζητήσω κυρίως τη γνώμη σας.

Σύμφωνα με το γνωστό ρητό, “Οι γυναίκες είναι το μισό του ουρανού”. Εδώ θα ταίριαζε το χαριτολόγημα που λέγαμε στα φοιτητικά μου χρόνια (“το άλλο μισό στην Κίνα βρίσκεται”), και θα ταίριαζε επειδή το ρητό έχει κινέζικη προέλευση, αφού αν δεν κάνω λάθος το είπε ο Πρόεδρος Μάο. Μάλιστα, η αρχική μορφή είναι: “Οι γυναίκες κρατάνε το μισό του ουρανού”. Είτε έτσι είτε αλλιώς, η φράση “μισό του ουρανού” έχει καθιερωθεί διεθνώς, μάλιστα μια διεθνής ΜΚΟ που προωθεί την ισότητα των φύλων λέγεταιHalf the sky movement. Το μισό του ουρανού στη θεωρία, στην πράξη αρκετά λιγότερο, καθώς σε όλες σχεδόν τις χώρες του κόσμου οι γυναίκες έχουν λειψή εκπροσώπηση στα κέντρα λήψης αποφάσεων και στους κρατικούς θεσμούς, ιδίως στα υψηλά κλιμάκια. Οπότε, δεν μπορούμε να μιλάμε για το μισό του ουρανού -ένα 20% μπορεί να είναι πιο κοντά στην πραγματικότητα.

Στη χώρα μας, η υποεκπροσώπηση των γυναικών είναι σοβαρή. Στη Βουλή υπάρχουν μόνο 63 γυναίκες επί 300 βουλευτών (ποσοστό 21%) -αλλά και πάλι καλά να λέμε, διότι τέτοιοι αριθμοί είναι πρωτοφανείς για τα ελληνικά πράγματα και οφείλονται στην εκλογική εκτίναξη του ΣΥΡΙΖΑ, που εξέλεξε 26 γυναίκες (σε σύνολο 71 εδρών, 36,6%). Στη Βουλή του 2009 είχαμε 52 μόνο γυναίκες, και στα παλιότερα χρόνια ακόμα λιγότερες. Στην τωρινή βουλή, τα μικρότερα κόμματα, με εξαίρεση το ΠΑΣΟΚ (3 στις 28) και φυσικά τη ναζιστική συμμορία (μόνο η σύζυγος του διοικητή), έχουν πολύ καλά ποσοστά εκπροσώπησης των γυναικών, αλλά την πλάστιγγα τη γέρνει η Νέα Δημοκρατία, που έχει ένα ισχνό 15% (18 γυναίκες σε 125 βουλευτές, 14,4% για την ακρίβεια.

Παρ’ όλ’ αυτά, το ποσοστό μας στη Βουλή, το σημερινό, το 21%, δεν μας ντροπιάζει στην παγκόσμια κατάταξη, αφού μπορεί να βρισκόμαστε στην 2oή θέση από τις 27 χώρες της ΕΕ αλλά δεν απέχουμε πολύ από αρκετές άλλες χώρες όπου το ποσοστό των γυναικών στη βουλή βρίσκεται κάτω από το 30% (από τις σκανδιναβικές χώρες απέχουμε έτη φωτός). Από την άλλη, αν η Ελλάδα υστερεί σε ευρωπαϊκή κλίμακα, βρίσκεται ακριβώς στον παγκόσμιο μέσο όρο και αφήνει πίσω της πολλές συντηρητικές χώρες, όπως τις ισλαμικές ή τις ΗΠΑ, όπου το ποσοστό γυναικών στη Βουλή είναι ακόμα χαμηλότερο.

Μηνολόγιον Μαρτίου και πάλι

Πηγή: sarant 

Το Μηνολόγιο, που το δημοσιεύω εδώ στις αρχές κάθε μήνα (συνήθως, αλλά όχι πάντα, την πρώτη του μηνός), ήταν ιδέα του πατέρα μου, του αξέχαστου Δημήτρη Σαραντάκου, ο οποίος αρχικά το δημοσίευε στο περιοδικό Φιστίκι, που έβγαζε επί πολλά χρόνια στην Αίγινα. Στο εδώ ιστολόγιο, το Μηνολόγιο άρχισε να δημοσιεύεται τον Οκτώβρη του 2010 και βέβαια μέσα σε 12 μήνες έκλεισε τον κύκλο. Τότε, αποφάσισα να εξακολουθήσω να το δημοσιεύω στις αρχές κάθε μήνα, επειδή έχει γίνει το σταθερό σημείο αναφοράς που ενημερώνεται συνεχώς με δικά σας σχόλια μέσα στη διάρκεια του μήνα, σχόλια που συνήθως αφορούν επισήμανση ημερομηνιών, αν και κυρίως αγγελτήρια θανάτων.

Οπότε, συνεχίζω τις δημοσιεύσεις όσο θα υπάρχει ενδιαφέρον, προσθέτοντας πάντοτε δικές σας προτάσεις από πέρυσι. Πάντως, σε κάποιες περιπτώσεις η επέτειος έχει εσκεμμένα μετατεθεί κατά μία ημέρα.

Να επισημάνω επίσης ότι δυο από τις μέρες του μήνα (23 και 29 Μαρτίου) τιμούν γεγονότα του οικογενειακού μας μικροκόσμου. Αφού παντού αλλού επικρατεί απόλυτη αμεροληψία και αξιοκρατία, ας διατηρήσουμε λίγον νεποτισμό εδώ, ως μουσειακό είδος! (Και για να προλάβω ερωτήσεις, ο Χαράλαμπος Κανόνης ήταν γεωπόνος της Αγροτικής Τράπεζας και αδελφικός φίλος του παππού μου, που μαρτύρησε στη Χίο στις 29 Μαρτίου 1948, στα τριανταεννιά του χρόνια).

Πα  1	Ανακάλυψις της ραδιενεργείας υπό Ερρίκου Μπεκερέλ
Σα 2	Γενέσιον Αντωνίου Βιβάλντι
Κυ  3	† Νικολάου Γκόγκολ
Δε 4	Γενέσιον Αλεξάνδρου Παπαδιαμάντη
Τρ 5	Σωκράτους του φιλοσόφου θανάτωσις
Τε 6	Μιχαήλ Αγγέλου
Πε  7	Αριστοτέλους του Σταγειρίτου θανή
Πα  8	Παγκόσμια ημέρα των γυναικών
Σα  9	Αναξαγόρου του φιλοσόφου
Κυ 10	† Γεωργίου Ζαμπέτα
Δε 11	Ρωμαίου και Ιουλιέτας
Τρ 12	Άννας Φρανκ τελευτή εν τω στρατοπέδω και Σταύρου Κουγιουμτζή θανή
Τε 13	† Ίβο Άντριτς
Πε 14	Κοίμησις Καρόλου Μαρξ
Πα 15	Γενέσιον Αγγέλου Σικελιανού, του υψιπετούς
Σα 16	† Μοδέστου Μουσόργκσκι του μουσουργού
Κυ 17	Του Εθνικού Θεάτρου
Δε 18	† Οδυσσέως Ελύτη
Τρ 19	Ταφή Ανδρέου Κάλβου  «είναι γλυκύς ο θάνατος μόνον όταν κοιμώμεθα εις την πατρίδα»
Τε 20	†Κοίμησις Ισαάκ Νεύτωνος
Πε 21	Παγκόσμια ημέρα ποιήσεως αλλά και εαρινή ισημερία
Πα 22	† Ιωάννη Βόλφγκανγκ Γκαίτε
Σα 23	Άχθου Αρούρη, του αγνώστου ποιητού
Κυ 24	† Αδαμαντίου Κοραή
Δε 25	Της Ελληνικής Επαναστάσεως
Τρ 26	† Λουδοβίκου φαν Μπετόβεν
Τε 27	Παγκόσμια ημέρα θεάτρου
Πε 28	Δημώνακτος του φιλοσόφου
Πα 29	Μαρτύριον Χαραλάμπους Κανόνη εν Χίω
Σα 30	Νικολάου Μπελογιάννη και των συν αυτώ τυφεκισθέντων
Κυ 31	Των εν Χίω υπό του Καραλή σφαγιασθέντων μυρίων

Ο Μάρτιος, όπως ξέρουμε, ήταν αρχικά ο πρώτος μήνας του παλιού ρωμαϊκού ημερολογίου. Ήταν αφιερωμένος στον θεό Άρη (Mars), που ταίριαζε αφού τα χρόνια εκείνα οι εκστρατείες ξεκινούσαν την άνοιξη. Ο Μάρτης κάνει τα τελευταία κρύα, λένε οι παροιμίες: Μάρτης, γδάρτης, παλουκοκάφτης.  Βέβαια, να θυμηθούμε πως τον καιρό που φτιάχτηκαν οι παροιμίες είχαμε το παλιό ημερολόγιο, άρα πρέπει να γυρίσουμε 10-12 μέρες πιο πίσω: ο τότε Μάρτης είναι σημερινός Φλεβάρης ενμέρει. Ξέρουμε άλλωστε ότι “από Μάρτη καλοκαίρι κι από Αύγουστο χειμώνα”, εξίσου όπως και “μήτε ο Μάρτης καλοκαίρι, μήτε ο Αύγουστος χειμώνας”.

Και ο ήλιος του Μάρτη καίει, λένε, οπότε κάθε πρωτομηνιά, σαν σήμερα, οι μανάδες φορούσαν στα παιδιά (ή μόνο στα κορίτσια) ένα βραχιολάκι από στριμμένες κλωστές, κόκκινη σίγουρα, ίσως και άσπρη ή άλλα χρώματα -το έθιμο ακόμα βαστάει νομίζω. Λέει κι η παροιμία, οπούχει κόρην ακριβή, του Μάρτη ο ήλιος μην τη δει.

Μετακατακλυσμιαία μεζεδάκια

Πηγή: sarant 

Τα σημερινά μεζεδάκια γράφονται μερικές ώρες μετά την πρωτοφανή νεροποντή που έπνιξε το Λεκανοπέδιο, οπότε εύλογα θα τα πούμε μετακατακλυσμιαία. Τις φράσεις τις σχετικές με τη δυνατή βροχή τις είχαμε συζητήσει πριν από κανα μήνα περίπου, και ως απόρροια εκείνου του πρώτου άρθρου είχα ανεβάσει κι ένα δεύτερο, ειδικά για τις φονικές πλημμύρες του 1961. Κάποιος ειδικός είπε ότι η χτεσινή βροχή ήταν η χειρότερη από το 1961, αλλά αυτό δεν το ξέρω -πάντως, δεν θυμάμαι να έχω ξαναδεί τέτοια ένταση. Προχωράμε όμως στη συγκομιδή της εβδομάδας.

Το πρώτο μεζεδάκι δεν μπορώ να το τεκμηριώσω γραπτώς, αλλά το άκουσα με τ’ αυτιά μου και μου το επισήμαναν και άλλοι. Σε δελτίο ειδήσεων του Σκάι αυτής της εβδομάδας, μετά την επίθεση στις Σκουριές, ο Τάσος Τέλλογλου, που κλήθηκε να αναλύσει τι συμβαίνει, εξήγησε ότι “οι αντιδράσεις για τα ορυχεία χρυσού στη Χαλκιδική οφείλονται στην προσδοκία των κατοίκων ότι θα πέσει η αξία των ακινήτων τους. Προσδοκία όμως, σύμφωνα με τα ελληνικά που ξέρουμε, και σύμφωνα με τα λεξικά, είναι η αναμονή με ελπίδα για κάτι θετικό (ορισμός από το ΛΚΝ, παρόμοια στον Μπαμπινιώτη). Λέτε οι κάτοικοι να ελπίζουν πως θα πέσει η αξία της περιουσίας τους; Τίποτα δεν αποκλείεται βέβαια, αλλά η λογική λέει πως μάλλον θα φοβούνται ένα τέτοιο ενδεχόμενο. Μακάρι όμως να ήταν αυτό το μοναδικό φάουλ στην δήθεν αντικειμενική ανάλυση του κ. Τέλλογλου.

Και από τον Τ. Τέλλογλου στον Αλ. Παπαχελά, που νομίζω ότι συνεργάζονται κιόλας σε τηλεοπτικά και άλλα εγχειρήματα. Μας έχει συνηθίσει σε αγγλισμούς ο κ. Παπαχελάς, αλλά εδώ δεν πρόκειται γι’ αυτό, αλλά για σκέτη ασάφεια -διαβάστε και κρίνετε, από άρθρο της περασμένης εβδομάδας: Τον δικό τους ιστορικό ρόλο έπαιζαν βέβαια και τα συνδικάτα, τα οποία ήλεγχαν τα κόμματα και λειτουργούσαν ως πολιορκητικοί κριοί κάθε φορά που έπρεπε να πάρουμε μια κρίσιμη απόφαση. Κορυφαίο παράδειγμα, η τραγωδία της μεταρρύθμισης του ασφαλιστικού επί Σημίτη, η οποία τορπιλίσθηκε εκ των έσω. Και ρωτάω εγώ: ποιος έλεγχε ποιον; Τα συνδικάτα ασκούσαν έλεγχο πάνω στα κόμματα ή τα κόμματα πάνω στα συνδικάτα; Από τη δομή της φράσης (σκυλάκι δάγκωσε παιδάκι) φαίνεται πως τα συνδικάτα ασκούσαν έλεγχο πάνω στα κόμματα, όμως από τη γνώση που έχουμε για τα πράγματα και κυρίως για τον αρθρογράφο εικάζουμε πως ήθελε να γράψει ότι τα συνδικάτα βρίσκονταν υπό τον έλεγχο των κομμάτων. Να προσέξουμε ότι η γλώσσα, που δεν ανέχεται την ασάφεια, έχει μηχανισμούς για να φανερώνει το σωστό νόημα. Η φράση του κ. Παπαχελά, σε κανονικά ελληνικά, είναι: Τον δικό τους ιστορικό ρόλο έπαιξαν τα συνδικάτα, που ελέγχονταν από τα κόμματα… ή, με τη σοφή επανάληψη του προκλιτικού: τα συνδικάτα, που τα έλεγχαν τα κόμματα και λειτουργούσαν… Φαίνεται όμως ότι τύποι όπως το ήλεγχαν στομώνουν τη ζωντανή αίσθηση της γλώσσας.

Να παντρεύονται οι ομοφυλόφιλοι; – Νίκος Σαραντάκος

 Πηγή:sarant 

Σήμερα είναι του Αγίου Βαλεντίνου, γιορτή των ερωτευμένων, όπως τουλάχιστον μάθαμε, εμείς οι παλιότεροι, στα τέλη των εβδομήντα, αν θυμάμαι καλά. Κοιτάζοντας τα περιεχόμενα του ιστολογίου βλέπω ότι ως τώρα δεν έχω αφιερώσει άρθρο στη γιορτή αυτή και ούτε τώρα έχω την πρόθεση να το κάνω, παρά μόνο έμμεσα, αφού δεν θα αναφερθώ στους ερωτευμένους και στον έρωτα αλλά στον γάμο -που θα μπορούσε να θεωρηθεί είτε ως επισημοποίησή του είτε ως η ταφόπλακά του, σύμφωνα με το γνωστό ρητό που λέει πως ο γάμος σκοτώνει τον έρωτα. Μόνο που δεν θα ασχοληθώ με τον γάμο γενικώς αλλά ειδικώς με ένα είδος γάμου που δεν έχει ακόμα θεσπιστεί στην Ελλάδα, τον γάμο ανάμεσα σε άτομα του ίδιου φύλου.

Το θέμα είναι επίκαιρο, αφού αυτές τις μέρες συζητιέται στη Γαλλία και στη Μεγάλη Βρετανία η αναγνώριση του γάμου των ομοφύλων. Στη Γαλλία, ήταν προεκλογική υπόσχεση της σοσιαλιστικής κυβέρνησης, και τώρα υλοποιείται, αφού προχτές εγκρίθηκε το σχέδιο νόμου από τη Βουλή. Η κεντροδεξιά αντιπολίτευση ακολούθησε παρελκυστική πολιτική: κατέθεσε 4999 τροπολογίες με αποτέλεσμα η συζήτηση σε πρώτη ανάγνωση να διαρκέσει 109 ώρες, αλλά αυτό απλώς καθυστέρησε την τελική ψηφοφορία, χωρίς να επηρεάσει πολύ το αποτέλεσμα (329 ψήφοι υπέρ και 229 κατά). Προηγήθηκαν μεγάλες διαδηλώσεις, τόσο των αντίθετων με το νομοσχέδιο, όσο και των υποστηρικτών του: οι αντίθετοι κινητοποίησαν συνολικά περισσότερο κόσμο, αλλά η τελευταία διαδήλωση των υποστηρικτών ήταν μεγαλύτερη. Υπέρ του νόμου ήταν και οι δημοσκοπήσεις.

Στη Γαλλία είχε ήδη θεσπιστεί το 1999, από την αριστερή κυβέρνηση Ζοσπέν, ο θεσμός του συμφώνου συμβίωσης (PACS), το οποίο ήταν ανοιχτό και σε ομόφυλα και σε ετερόφυλα ζευγάρια, αλλά, ενώ σε όλα τα άλλα θέματα πλησίαζε τον γάμο, δεν έδινε δικαίωμα σε υιοθεσία (ή τεκνοθεσία, αν επιμένετε πολύ –το έχουμε ξανασυζητήσει). Το σύμφωνο αυτό δεν ήταν γάμος, βέβαια. Το 2004 ο Νοέλ Μαμέρ, δήμαρχος της πόλης Μπεγκλ κοντά στο Μπορντό (σήμερα είναι και βουλευτής των Πρασίνων), πάντρεψε ένα ζευγάρι ομοφυλόφιλων ανδρών, εκμεταλλευόμενος την ασαφή διατύπωση του Αστικού Κώδικα, αλλά ο γάμος στη συνέχεια ακυρώθηκε (Κάτι ανάλογο είχε γίνει, αν θυμάστε, στην Τήλο το 2008 από τον πρωτοπόρο δήμαρχο του νησιού, τον αξέχαστο Τάσο Αλιφέρη).

Ποιος θέλει να δει τον Πάπα; – Νίκος Σαραντάκος

 

Πηγή: sarant 

Η είδηση της παραίτησης του Πάπα Βενέδικτου ΙΣΤ’, ο οποίος εκτίμησε ότι δεν έχει πια τις δυνάμεις να ασκεί τα καθήκοντά του, πλησιάζει άλλωστε τα 86, προκάλεσε μεγάλη έκπληξη, μια και είναι γεγονός σχεδόν πρωτοφανές. Κατά τη γνώμη μου, αυτή η θαρραλέα παραδοχή της ανθρώπινης αδυναμίας αξίζει έπαινο και σεβασμό, αλλά κάποιοι πιστοί Χριστιανοί που πιστευουν ότι ο Πάπας ανέβηκε στον θρόνο με τη θέληση του Θεού θα περίμεναν ίσως να τον εγκαταλείψει μόνο όταν τον πάρει ο Θεός κοντά του. (Το ίδιο άλλωστε πιστεύουν και κάποιοι φανατικοί μοναρχικοί, οι οποίοι δεν καλοβλέπουν τις παραιτήσεις εστεμμένων, όπως του Μεγάλου Δούκα Ιωάννη του Λουξεμβούργου ή της Βεατρίκης της Ολλανδίας). Εμείς όμως εδώ δεν θεολογούμε αλλά λεξιλογούμε κι έτσι θα αφιερώσω το σημερινό άρθρο σε μερικά γλωσσικά και ιστορικά που μπορεί κανείς να τα θεωρήσει σχετικά με την είδηση της παραίτησης.

Είπα πιο πάνω ότι η παραίτηση του Βενέδικτου είναι κάτι *σχεδόν* πρωτοφανές, επειδή έχει ξανασυμβεί, αλλά στο μακρινό παρελθόν. Ο προηγούμενος πάπας που παραιτήθηκε από το θρόνο ήταν ο Γρηγόριος ΙΒ’ το 1415, πριν από 598 χρόνια. Μάλιστα, ο Γρηγόριος δεν παραιτήθηκε με τη θέλησή του. Προκειμένου να γεφυρωθεί το σχίσμα του καθολικισμού, τόσο ο Γρηγόριος ΙΒ΄ της Ρώμης όσο και ο αντίπαπας Βενέδικτος ΙΓ΄της Αβινιόν παραιτήθηκαν ή εξαναγκάστηκαν σε παραίτηση. Ο προηγούμενος πάπας που εγκατέλειψε με δική του πρωτοβουλία τον θρόνο, χωρίς έξωθεν πιέσεις, ήταν ο Σελεστίνος Ε’, το 1294, πριν από 719 χρόνια. Ο Σελεστίνος είχε ανακηρυχθεί Πάπας περίπου παρά τη θέλησή του, και παραιτήθηκε ύστερα από 5 μόνο μήνες στο αξίωμα. Ο διάδοχός του, ο Βονιφάτιος, δεν τον άφησε σε ησυχία, αλλά τον έκλεισε σε ένα ανήλιαγο μπουντρούμι όπου πέθανε μερικούς μηνες αργότερα, ίσως δολοφονημένος. Αργότερα ο Σελεστίνος αγιοποιήθηκε, αλλά ο Δάντης, που θεώρησε φυγομαχία την παραίτηση, τον έστειλε στα περίχωρα της Κόλασης, αφού τον εμφανίζει (χωρίς να τον κατονομάζει) στο έργο του. Αλλά και μετά τον Σελεστίνο Ε’ κανείς άλλος πάπας δεν πήρε αυτό το όνομα, που μάλλον είναι ένδειξη αποδοκιμασίας. Φαντάζομαι όμως ο Βενέδικτος τα ήξερε αυτά πριν πάρει την απόφασή του -και άλλωστε στην εποχή μας δεν υπάρχουν μεγάλοι ποιητές.

Τα κεφάλια (του Γιώργου Ιωάννου)

Πηγή:sarant

Κάτι άλλο είχα σκοπό να ανεβάσω σήμερα, κάτι μικρό κι ανάλαφρο, γιατί το μεγάλο που σχεδίαζα δεν το προλαβαίνω, ύστερα όμως είδα τις φωτοσοπημένες φωτογραφίες των συλληφθέντων για τη ληστεία στο Βελβεντό, που έδωσε στη δημοσιότητα η αστυνομία, με φανερά τα σημάδια του ξυλοδαρμού. Και βλέπω πως δεν ήμουν ο μόνος που σκέφτηκε το ίδιο πράγμα.

Οπότε, ανεβάζω ένα μικρό αλλά όχι ανάλαφρο διήγημα, του αγαπημένου μου Γιώργου Ιωάννου, από τη συλλογή “Η σαρκοφάγος” (1971).

Τα κεφάλια

Μπαίνοντας εκείνο το βράδυ στο δικηγορικό γραφείο του φίλου μου, με χτύπησε μια πολύ βαριά βρώμα. Μέσα, ένας γεροδεμένος μα μεγαλούτσικος στα χρόνια χωρικός κουβέντιαζε ζωηρά μαζί του για κάποια μάλλον κτηματική υπόθεση. Έμοιαζε παλιός πελάτης.

Κάθισα στον προθάλαμο κι άνοιξα την εφημερίδα. Όμως η ανεξήγητη βρώμα ήταν ανυπόφορη. Κοίταξα το ταβάνι, τους τοίχους, μήπως είχε σπάσει καμιά σωλήνα  απ’ αυτές που κατεβάζουν τις βρωμιές, μα δε φαινόταν τίποτε. Όλα λευκά και πεντακάθαρα. Έφτασα στο σημείο να φέρω στη μύτη μου ακόμα και την εφημερίδα, που ήταν ν’ ανοίγει η καρδιά σου, σωστός μπαχτσές: μάχες, τουφεκισμοί, συλλήψεις, προδοσίες, αποκηρύξεις και φυσικά μπόλικες δηλώσεις πολιτικών αρχηγών. Ένα νέο, πάντως μας αφορούσε ιδιαίτερα: μες στη βδομάδα θα περνούσαν απ’ τους κεντρικούς δρόμους μας τους αιχμάλωτους αντάρτες, που λίγες μέρες πριν είχαν βομβαρδίσει την πόλη μας με κανόνι. Προαναγγέλλονταν άγρια αποδοκιμασία.

Καθώς διάβαζα αυτά, τέλειωσε μέσα η ακρόαση κι ο χωρικός βγαίνοντας σήκωσε απ’ τη μισοσκότεινη γωνιά ένα μικρό σακί που είχε εκεί αφημένο. Βρωμοκόπησε ο τόπος. Εδώ λοιπόν ήταν η πηγή της βρωμιάς. Ο φίλος δε βαστάχτηκε, τον ρώτησε για το περιεχόμενο. Κι αυτός με το φυσικότερο ύφος μας είπε: «είναι τα κεφάλια δυο συγχωριανών μου. Τα πηγαίνω στο χωριό να τα στήσουμε στην πλατεία. Θα περάσει όλο το χωριό να τα δει και να τα φτύσει. Θα σας τα έδειχνα, μα είναι τυλιγμένα σε εφημερίδες».

Πονάει κεφάλι, κλείνει ΕΚΕΒΙ

 Κτίριο, Amsterdam West ( με κεραμικά βιβλία)

Πηγή:Οι λέξεις έχουν τη δική τους ιστορία

Η παροιμία βέβαια, δεν είναι έτσι -αλλά ταιριάζει νομίζω η παράφρασή της σαν σχόλιο για την απόφαση του αρμόδιου αναπλ. υπουργού κ. Τζαβάρα να κλείσει το Εθνικό Κέντρο Βιβλίου (ΕΚΕΒΙ) λίγες μέρες αφότου είχε ζητήσει την παραίτηση του Διοικητικού Συμβουλίου του για δεοντολογικό σφάλμα. Το θέμα εκείνο δεν το είχαμε συζητήσει στο ιστολόγιο, οπότε ίσως δεν είναι άσκοπο να το ξαναθυμίσουμε.

Το ΕΚΕΒΙ, ανάμεσα στα άλλα, ήταν υπεύθυνο για το πρόγραμμα Φιλαναγνωσίας [τι φριχτή λέξη!] για τα σχολεία, δηλαδή για την αγορά παιδικών βιβλίων και τη διανομή τους σε δημοτικά σχολεία της χώρας, με χρηματοδότηση (ή συγχρηματοδότηση;) από την ΕΕ. Ορίστηκε από το ΕΚΕΒΙ μια (άμισθη) επιτροπή που διάλεξε 498 παιδικά βιβλία από 219 συγγραφείς και 56 εκδοτικούς οίκους, έχοντας βάλει όριο τα 6 βιβλία ανά συγγραφέα. Υπήρξαν διαμαρτυρίες από εκδότες που θεώρησαν ότι αδικήθηκαν, ότι δηλαδή λίγα δικά τους βιβλία εγκρίθηκαν και ότι κάποιοι άλλοι εκδοτικοί οίκοι ευνοήθηκαν. Μετά την παρουσίαση του καταλόγου των βιβλίων, σε άρθρο της στο Βήμα η Λώρη Κέζα μίλησε για σκάνδαλο, αφού δύο από τα μέλη της επιτροπής, οι συγγραφείς Μάνος Κοντολέων και Βαγγέλης Ηλιόπουλος, ενέκριναν και δικά τους βιβλία, καθώς και βιβλία συγγενών τους, ενώ η μερίδα του λέοντος των βιβλίων που εγκρίθηκαν (το 25%) έχει εκδοθεί από έναν εκδοτικό οίκο, τον Πατάκη, με τον οποίο συνεργάζονται και οι παραπάνω συγγραφείς. Μάλιστα, αναρωτήθηκε πώς δεν έχει ακόμα υπάρξει αντίδραση του αρμόδιου αναπλ. υπουργού σε αυτή την εξόφθαλμη περίπτωση σύγκρουσης συμφερόντων.

Η ερώτηση της κ. Κέζα δεν άργησε να απαντηθεί: την αμέσως επόμενη μέρα, ο κ. Τζαβάρας ζήτησε την παραίτηση της διευθύντριας και του Δ.Σ. του ΕΚΕΒΙ. (Είναι μια περίπτωση όπου δικαιολογημένα θα μπορούσα να γράψω “παραίτησε την διευθύντρια”). Η κ. Κατρίν Βελισσάρη, η παραιτημένη διευθύντρια, απάντησε στον υπουργό, όπως και το ΔΣ του ΕΚΕΒΙ, ενώ πνευματικά σωματεία, όπως η Εταιρεία Συγγραφέων, ή η Ένωση Ελληνικού Βιβλίου, επέκριναν τον υπουργό. Πάντως, ο Σύνδεσμος Εκδοτών Βιβλίου Αθηνών ζήτησε την κατάργηση του ΕΚΕΒΙ με τη σημερινή του μορφή. Όλα αυτά, πριν από τις γιορτές. Και αμέσως μετά την εορταστική ανάπαυλα, ανακοινώθηκε η απόφαση του κ. Τζαβάρα να δρομολογήσει το κλείσιμο του ΕΚΕΒΙ διότι έφτασε σε σημείο “που δεν επιτύγχανε το στόχο του”.

Το μεταπολεμικό κήρυγμα (Ν. Λαπαθιώτης)

Πηγή:sarant 

Μεθαύριο, στις 8 Ιανουαρίου, συμπληρώνονται 69 χρόνια από την αυτοκτονία του ποιητή Ναπολέοντα Λαπαθιώτη. Μια και έχω ασχοληθεί αρκετά με το έργο του, συνηθίζω κάθε χρόνο τέτοιες μέρες να τιμώ τη μνήμη του δημοσιεύοντας κάποιο δυσεύρετο ή και εντελώς αθησαύριστο κείμενό του, ποίημα ή πεζό. Έτσι θα γίνει και φέτος, με τη διαφορά ότι το άρθρο θα το δημοσιεύσω σήμερα Κυριακή (τη μέρα που το ιστολόγιο συνήθως φιλοξενεί φιλολογικό θέμα). Και με τη δεύτερη διαφορά ότι δεν θα δημοσιεύσω, όπως συνήθως, λογοτεχνικό κείμενο του Λαπαθιώτη, αλλά ένα από τα λιγοστά πολιτικάάρθρα του. Η φιλόλογος κ. Κατερίνα Σχοινά, που μελετάει τη λογοτεχνία του μεσοπολέμου και τον Λαπαθιώτη, στο άρθρο της “Ο αριστερός Λαπαθιώτης της πεζής ποίησης“, που δημοσιεύτηκε την περασμένη Κυριακή στις Αναγνώσεις της Αυγής, έκανε λόγο για το πολιτικό αυτό άρθρο του Λαπαθιώτη, οπότε σκέφτηκα να το παρουσιάσω εδώ, γιατί νομίζω πως δεν έχει ξαναδημοσιευτεί ποτέ. Βέβαια, ο τίτλος σήμερα είναι λίγο παραπλανητικός, αφού ο Λαπαθιώτης λέγοντας “μεταπολεμικό” αναφέρεται στον πρώτο παγκόσμιο πόλεμο.

Το άρθρο του Λαπαθιώτη δημοσιεύτηκε στο περιοδικό “Πολιτικά φύλλα” τον Απρίλιο του 1931. Τα Πολιτικά Φύλλα ήταν ένα αξιόλογο αριστερό πολιτικό περιοδικό, που το εξέδιδε ο σοσιαλιστής Ι.Π.Μελάς, το οποίο είχε και φιλολογική ύλη και ξεχώριζε και εικαστικά -είχε τον περίεργο υπότιτλο “Μηνιαία εικονογραφημένη έκδοσις ελέγχου και κριτικής πολιτικής πρωτοπορίας”. Κάποτε θα το παρουσιάσω εκτενέστερα. Από τις στήλες του είχε κάνει ο Β. Βαρίκας τη γνωστή αρνητική κριτική του στη Στροφή του Σεφέρη όταν είχε πρωτοεκδοθεί.  Κάποιο εξώφυλλό του το είχε κάνει ο νεαρότατος τότε χαράκτης Τάσσος. Βέβαια, τα Π.Φ. δεν μακροημέρευσαν, έκλεισαν ύστερα από έναν περίπου χρόνο ζωής.

Και πάλι για τα κάλαντα και τις καλένδες

Πηγή:sarant 

Ξαναδημοσιεύω ένα παλιότερο άρθρο μου, που είχε αρχικά δημοσιευτεί τέτοιες μέρες πριν από τρία χρόνια, έχοντας ενσωματώσει κάποια από τα σχόλια.

Τη Δευτέρα οι δρόμοι θα γεμίσουν πιτσιρίκια που θα λένε τα πρωτοχρονιάτικα κάλαντα, οπότε ταιριάζει να μιλήσουμε σήμερα λιγάκι για την ιστορία όχι του εθίμου (έχουν γράψει τόσοι και τόσοι γι’ αυτό) αλλά της λέξης, της λέξης «κάλαντα».

Στην αρχή της αλυσίδας βρίσκουμε τις ρωμαϊκές νεομηνίες, που τις έλεγαν calendae, καλένδες (υπάρχει και γραφή με k, kalendae, παρόλο που το γράμμα k είχε εκπέσει τότε). Η λέξη calendae, σύμφωνα με το ετυμολογικό λεξικό Μπαμπινιώτη, προέρχεται από τη λατινική φράση calo luna novella, δηλαδή «ανακηρύσσω τη νέα σελήνη», με την οποία ο αρχιερέας του Καπιτωλίου ανάγγελλε τη νεομηνία. Αυτά τα λέει ο Μπαμπινιώτης, όμως τη φράση αυτή δεν τη βρήκα πουθενά στο Διαδίκτυο, οπότε έχω επιφυλάξεις. Πριν από τρία χρόνια είχε γραφτεί στο Βήμα ότι η φράση ήταν calo Juno novella, που επιφανειακά βγάζει περισσότερο νόημα, αλλά φοβάμαι μήπως είναι παρανάγνωση κι αυτό. Όπως είχε σχολιάσει ο φίλτατος π2 στην αρχική δημοσίευση, πρόκειται για διπλή παρανάγνωση, δηλαδή οι περισσότεροι δέχονται πως η φράση ήταν calo Juno Covella, όπου Juno ήταν το ρωμαϊκό ισοδύναμο της Ήρας.

Το Covella μάλλον προέρχεται από το covus, παλαιότερη μορφή του cavus (“κούφιο”). Το κρίσιμο χωρίο είναι του Βάρρωνα (De lingua latina 6.27): Primi dies mensium nominati kalendae, quod his diebus calantur eius mensis nonae a pontificibus, quintanae an septimanae sint futurae, in Capitolio in curia Calabra sic dicto quinquies ‘kalo Iuno Covella’, septies dicto ‘kalo Iuno Covella’ (Οι πρώτες ημέρες του μήνα ονομάζονται Kalendae, επειδή τις ημέρες αυτές ανακοινώνονται [calantur] από τους ιερείς στην Αίθουσα των Ανακοινώσεων του Καπιτωλίνου οι Νώννες, εάν δηλαδή θα πέσουν στις πέντε ή στις επτά του μηνός, με τον ακόλουθο τρόπο: Ήρα Λειψή, σε καλώ την πέμπτη ημέρα ή Ήρα Λειψή, σε καλώ την έβδομη ημέρα). Προσέξτε και πάλι τη γραφή με k.

Ούτως ή άλλως, στην αρχή έχουμε το ρήμα calo, που είναι συγγενικό με το δικό μας το «καλώ» (και όχι δάνειο), αν και δεν έχω πρόχειρο τον Ερνού-Μεγιέ (το ετυμολογικό της λατινικής) κι έτσι κρατάω μιαν επιφύλαξη. Πάντως, από το calo προέκυψαν οι calendae και από εκεί και τα σημερινά calendar, calendrier, το δικό μας καλεντάρι κτλ.

Βιβλίο:«Το φονικό μοιραίο βόλι» του Θεόδωρου Λασκαρίδη

«Το φονικό μοιραίο βόλι» κυκλοφόρησε τον Μάρτιο του 2011 από τις εκδόσεις διάπυροΝ. Ο Νίκος Σαραντάκος συγκέντρωσε και επιμελήθηκε «άπαντα τα δημοσιευμένα γραπτά» του δημοσιογράφου και πρώτου γνωστού αρχισυντάκτη του Ριζοσπάστη Θεόδωρου Λασκαρίδη  που διάλεξε να φύγει από τη ζωή στις 19 Δεκεμβρίου 1921, σε ηλικία 26 ετών.

Θεόδωρος Λασκαρίδης (1896-1921)

Του Ν.Σαραντάκου

Ο Θεόδωρος Λασκαρίδης γεννήθηκε το 1896 στη Βουλγαρία, στην Αγχίαλο (σήμερα Πομόριε), παραθαλάσσια πόλη με ακμαία ελληνική κοινότητα. Το 1906, με την καταστροφή της Αγχιάλου, η οικογένειά του τον στέλνει στην Πόλη να σπουδάσει. Τον Ιανουάριο του 1916, ενώ είναι φοιτητής στην Κωνσταντινούπολη, οι τουρκικές αρχές τον συλλαμβάνουν και τον στέλνουν στη Βουλγαρία, η οποία μόλις είχε μπει στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Θα πολεμήσει στο μακεδονικό μέτωπο, στον τομέα του Καϊμακτσαλάν. Συμμετέχει στις πολύνεκρες μάχες που ακολουθούν τη σερβική επίθεση του Σεπτεμβρίου-Νοεμβρίου 1916 και κάποια στιγμή αυτομολεί στους Σέρβους. Παραμένει φυλακισμένος στο περιχαρακωμένο στρατόπεδο της Θεσσαλονίκης και ύστερα στέλνεται, μαζί με άλλους έλληνες αυτόμολους του βουλγαρικού στρατού, στο στρατόπεδο της Μπάνιτσας (σήμερα Βεύη). Τον Νοέμβριο του 1917 δραπετεύει από το στρατόπεδο και κατεβαίνει στην Αθήνα. Στις αρχές του 1918 πιάνει δουλειά στον Ριζοσπάστη.

Γλωσσομαθής, καλλιεργημένος και ένθερμος σοσιαλιστής, ο Λασκαρίδης είναι παρών σε όλο το διάστημα του μετασχηματισμού του Ριζοσπάστη από αριστερή βενιζελική εφημερίδα σε σοσιαλιστική και μετά σε κομμουνιστική, πολύτιμο δεξί χέρι του διευθυντή Γιάννη Πετσόπουλου, ο οποίος μπαινοβγαίνει στις φυλακές. Όμως, οι ταλαιπωρίες του πολέμου στοίχισαν στον Λασκαρίδη βαριά νευρασθένεια. Σύμφωνα με μαρτυρίες όσων τον γνώρισαν, περιστασιακά πάθαινε κρίσεις και η αυτοκτονία τού είχε γίνει έμμονη ιδέα· μάλιστα κουβαλούσε πάντοτε μαζί του μια επιστολή προς τις αρχές για να μην ενοχοποιηθεί άλλος για τον θάνατό του. Στις 22 Μαΐου 1919, το βράδυ, μέσα στα γραφεία του Ριζοσπάστη, αυτοπυροβολείται με περίστροφο στον κρόταφο. Θα επιζήσει, αλλά θα του μείνει μια βαθιά ουλή στο κεφάλι.

Τον Απρίλιο του 1920 γίνεται αρχισυντάκτης του Ριζοσπάστη και συμμετέχει ενεργά στις προσπάθειες συσπείρωσης των νέων λογοτεχνών μέσα από την Καλλιτεχνική Συντροφιά. Τον Νοέμβριο του 1920 αρχίζει να δημοσιεύει στον Ριζοσπάστη αντιπολεμικά και άλλα διηγήματά του, τα οποία στην αρχή αποδίδει στον βούλγαρο συγγραφέα Π. Σλαβέικοφ, ενώ ο ίδιος δήθεν είναι απλός μεταφραστής τους, τέχνασμα το οποίο αποκαλύπτει στον Νουμά τον Γενάρη του 1921.

Ο ποιητής που τον έλεγαν Κ.

 Ο ποιητής που τον έλεγαν Κ.

 Πηγή:sarant 

Θα μπορούσα να το βάλω και για κουίζ αλλά δεν θα άντεχε για πολύ, οπότε ας το παρουσιάσω ευθέως: ποιος ήταν ο ποιητής που τον έλεγαν Κ; Βέβαια, λογοτεχνικοί ήρωες με όνομα Κ. υπάρχουν πολλοί, με πιο γνωστόν τον Κ. στο Κάστρο του Κάφκα και τον Γιόζεφ Κ. στη Δίκη του Κάφκα πάλι (άλτερ έγκο του συγγραφέα υποθέτω), ενώ και ο Β. Βασιλικός, μετά το Ζ έβγαλε και το Κ, ίσως από τον Κοσκωτά (ή από το «κακέκτυπο»). Αλλά και τις μπρεχτικές Ιστορίες του κ. Κόινερ, μερικές φορές θα τις δούμε να γράφονται Ιστορίες του κ. Κ.

Όμως όλοι αυτοί είναι λογοτεχνικοί ήρωες, εγώ ζητάω λογοτέχνη, ποιητή συγκεκριμένα, που να λεγόταν Κ. Για να το πω αλλιώς, που το μικρό του όνομα να ήταν Κ. Όχι Κώστας, όχι Κυριάκος ή Κοσμάς, όχι Κλέαρχος, Κρίτωνας ή Καλλισθένης, αλλά σκέτο Κάπα. Θα μου πείτε, γίνεται αυτό; Μπορεί κανείς να βαφτιστεί ή να πάρει όνομα σκέτο Κ; Όχι. Αλλά μπορεί να το δώσει στον εαυτό του. Μπορεί δηλαδή να διαλέξει τέτοιο λογοτεχνικό ψευδώνυμο που να αποτελείται μόνο από το επώνυμο και το αρχικό γράμμα του μικρού του ονόματος.

Διάσημη τέτοια περίπτωση είναι ο Καραγάτσης· ο Δημήτρης Ροδόπουλος διάλεξε το λογοτεχνικό ψευδώνυμο Μ. Καραγάτσης, και έτσι υπέγραφε. Το Μ. δεν σήμαινε Μιχάλης, όπως πολλοί υπέθεσαν επειδή είδαν στον Μιχάλη Καραμάνο, τον συγγραφέα φίλο του Γιούγκερμαν το άλτερ έγκο του Καραγάτση. Είτε σήμαινε Μίτια (το ρώσικο Δημήτρης, λόγω της αγάπης προς τον Ντοστογιέφσκι), είτε ένα σκέτο Μι χωρίς εξήγηση. Σήμερα δεν νομίζω να βρεθεί έργο αναφοράς να αναφέρει Μιχάλη τον Καραγάτση.

Δυστυχώς όμως, τον ποιητή που λεγόταν Κ. βρίσκονται και σήμερα ακόμα αρκετές πηγές να τον βαφτίζουν Κώστα, ενώ Κώστας ούτε ονομάστηκε, ούτε διάλεξε να τον λένε. Εννοώ τον Κ. Καρθαίο (1878-1955), ποιητή, ονομαστό μεταφραστή, κορυφαίο στον αγώνα του δημοτικισμού. Ο Καρθαίος γεννήθηκε Κλέανδρος Λάκων, γιος του καθηγητή Πανεπιστημίου Βασ. Λάκωνα. Σπούδασε στην Ευελπίδων, βγήκε αξιωματικός του πυροβολικού και έκανε μεταπτυχιακά στα μαθηματικά. Πολέμησε στους βαλκανικούς πολέμους, και παράλληλα συμμετείχε στον Νουμά και στους γλωσσικούς αγώνες, ενώ, πράγμα όχι συνηθισμένο για αξιωματικό, δημοσίευε στον Νουμά αντιπολεμικά ποιήματα, που ακόμα διεθνιστικά θα μπορούσε να τα πει κανείς, πιστεύοντας ότι πρέπει να γράφεται πολεμική λογοτεχνία αλλά δεν είναι ανάγκη να είναι πολεμόχαρη.

Ένα ακόμα γράμμα

Πηγή:sarant

Θα έχετε ίσως δει ένα γράμμα που κυκλοφορεί τις τελευταίες μέρες στο Διαδίκτυο, ανορθόγραφο και όχι πολύ καλλιγραφημένο, γραμμένο από μαθητές του δημοτικού σχολείου Δενδροποτάμου Θεσσαλονίκης, όπου εκφράζεται το παράπονο τριών μαθητών που η ΔΕΗ έκοψε το ρεύμα από τα σπίτια τους. Ομολογώ ότι βλέποντάς το είχα μια επιφυλαξη ως προς την αυθεντικότητά του, μια και στο Διαδίκτυο μαθαίνει κανείς να γίνεται καχύποπτος απέναντι σε κάθε τι που δεν μπορεί να το διασταυρώσει.

Μάλλον δεν είχε βάση η δυσπιστία μου, διότι όπως διαβάζω σε ένα ιστολόγιο, το γράμμα το κοινοποίησε ο δάσκαλος των παιδιών στον Συνήγορο του Παιδιού. Άλλωστε, στο γράμμα των παιδιών αφιέρωσε το χτεσινό του χρονογράφημα ο Παντελής Μπουκάλας, στο οποίο ειρωνικά μέμφεται τους λαϊκιστές που δασκάλεψαν τα παιδιά να γράψουν ένα τέτοιο γράμμα: Χθες οι ηλεκτρολόγοι της ΔΕΗ έκοψαν το ρεύμα από τα σπίτια μας. Δεν μας ενημέρωσαν και ήρθαν πρωί πρωί με την αστυνομία. Πέταξαν όλα τα φαγητά από το ψηγείο. Δεν ήταν σοστό αυτό που έκαναν.

Ωστόσο, σήμερα πήρα κι εγώ ένα ηλεμήνυμα για το ίδιο θέμα, τις διακοπές ηλεκτροδότησης που γίνονται κατά συρροή σε όσα νοικοκυριά χρωστάνε στη ΔΕΗ. Και ενώ είχα αρχίσει να γράφω κάποιο άλλο άρθρο, προτίμησα να αναδημοσιεύσω το μήνυμα του φίλου, χωρίς καμιά αλλαγή -σβήνω μόνο το ονοματεπώνυμο και τη διεύθυνση του αποστολέα (ο οποίος σχολιάζει συχνά στο ιστολόγιο με ψευδώνυμο).

Συγγνώμη που παίρνω το θάρρος, πρώτη φορά να σου προτείνω ανάρτηση.

Δεν ξέρω αν και πόσο έχει γίνει γνωστό, αλλά έχει παραγίνει το κακό με τις διακοπές ρεύματος. Η ΔΕΗ και οι εργολάβοι της έχουν ξεσαλώσει και κόβουν ρεύμα αδιακρίτως, ειδικά σε άτομα και οικογένειες των λεγόμενων ευπαθών ομάδων, αφού αυτές οι ομάδες έχουν το μεγαλύτερο οικονομικό πρόβλημα και αφήνουν απλήρωτους λογαριασμούς. Έχω υπόψη μου μονογονεϊκή οικογένεια στα Πατήσια, δύο μικρά παιδιά (το ένα με χρόνια πάθηση) και μάνα άνεργη, που της αφαίρεσαν εντελώς το μετρητή, και έτσι δεν μπορεί να γίνει καν επανασύνδεση, παράνομη έστω. (παράνομη με τα δικά τους κριτήρια, όχι τα δικά μου). Το ένα παιδάκι ήδη έχει ψυχολογικά προβλήματα και ψάχνουμε ψυχολόγους.

Τριανταεννιά χρόνια μετά…

ΑΠΟΓΕΥΜΑΤΙΝΗ, Πέμπτη 15.11.73.

Η εξέγερση δεν έχει ακόμα γίνει πρώτος τίτλος, άλλωστε πρόκειται ακόμα για “μαχητική εκδήλωσι”. Στην ανάμικτη γλώσσα της εποχής διαβάζουμε ότι οι φοιτητές “κατέλαβον” το κτίριο του Πολυτεχνείου -το ρεπορτάζ υπογράφει ο Κ. Χαρδαβέλλας.(1)

Πηγή: sarant 

Συμπληρώνονται αυτές τις μέρες τριανταεννιά χρόνια από την εξέγερση του Πολυτεχνείου το 1973, σε μια Ελλάδα που βιώνει μια βαθύτατη κρίση, όπως βαθιά κρίση βίωνε και το 1973 το δικτατορικό καθεστώς, κρίση την οποία είχε προσπαθήσει να εκτονώσει και να αποφύγει με την προσπάθεια ελεγχόμενης επιστροφής σε μια μορφή κοινοβουλευτικής ζωής, με την ανακήρυξη προεδρικής δημοκρατίας και την ανάθεση της πρωθυπουργίας στον Σπ. Μαρκεζίνη, μια προσπάθεια που ματαιώθηκε με τη φοιτητική εξέγερση και την αιματηρή καταστολή που ακολούθησε -μια βδομάδα μετά, η ομάδα Ιωαννίδη ανέτρεψε τον Παπαδόπουλο και έβαλε τέρμα στα πειράματα εκδημοκρατισμού.

Η βαθιά κρίση που περνάμε σήμερα έχει, εύλογα ίσως, θέσει υπό αμφισβήτηση και την εξέγερση του Πολυτεχνείου, αν και η βασική θέση της αμφισβήτησης, δηλαδή ότι η λεγόμενη «γενιά του Πολυτεχνείου» εξαργύρωσε τη συμμετοχή της στον αντιδικτατορικόν αγώνα με την αναρρίχηση σε πολιτειακά αξιώματα, δεν είναι καινούργια, ακούγεται εδώ και πολλά χρόνια, απλώς τώρα ακούγεται περισσότερο.

Πιστεύω πως η θέση αυτή, που την ακούει κανείς και από καλοπροαίρετους ανθρώπους, είναι μακριά από την αλήθεια. Δεν θα αρνηθώ βέβαια ότι πολλοί πρωταγωνιστές του φοιτητικού αντιδικτατορικού αγώνα κατέλαβαν υπουργικά αξιώματα ή βουλευτικές και κρατικές θέσεις, αλλά αυτοί ήταν η εξαίρεση μάλλον παρά ο κανόνας. Αν εξετάσουμε τον κατάλογο των μελών της Συντονιστικής Επιτροπής της κατάληψης του Πολυτεχνείου, θα δούμε ότι από τα 33 τακτικά και αναπληρωματικά μέλη της μόνο πέντε ή έξι κατέλαβαν τέτοιες θέσεις και αξιώματα σε όλα αυτά τα χρόνια, ποσοστό που το βρίσκω μικρό. Θα έλεγα μάλιστα ότι, σε σύγκριση με άλλα αντιστασιακά και αντικαθεστωτικά κινήματα, οι φοιτητές του αντιδικτατορικού αγώνα κατέλαβαν μάλλον λιγοστές θέσεις και οπωσδήποτε όχι κορυφαίες -μέχρι στιγμής, αν δεν κάνω λάθος, δεν έχει υπάρξει Πρόεδρος ή πρωθυπουργός ή έστω αρχηγός αξιωματικής αντιπολίτευσης που να βγήκε από το φοιτητικό κίνημα του 1973, ενώ υπήρξε από τις φοιτητικές απεργίες του 1907 (ο Γ. Παπανδρέου) ή από τις μαθητικές κινητοποιήσεις των αρχών του 1990 (ο Αλ. Τσίπρας), για να μην πάμε στον Χάβελ, τον Βαλέσα, ή στους εκατοντάδες γκωλικούς στη Γαλλία μετά το 1945. Αυτό βέβαια έχει να κάνει και με το ότι η δικτατορία κατέρρευσε και δεν ανατράπηκε, και ότι τη διαδέχτηκε ένα καθεστώς στο οποίο κυριαρχούσε ένα κόμμα που στεκόταν αμήχανο και δύσπιστο απέναντι στον μαχητικό αντιδικτατορικό αγώνα, στον οποίο ελάχιστα στελέχη του είχαν πάρει ενεργό μέρος.

Έχει δίκιο η Χρυσηίδα Δημουλίδου!

Πηγή: sarant 

Η κυρία Χρυσηίδα (τέως Χρύσα) Δημουλίδου, συγγραφέας εμπορικά επιτυχημένων βιβλίων (απ’ αυτά που τα λένε ευπώλητα) έγραψε χτες μια θυμωμένη ανοιχτή επιστολή στη σελίδα της στο Φέισμπουκ, στην οποία απευθύνεται σε όλους εκείνους που διαβάζουν τα βιβλία της χωρίς να τα αγοράζουν, δηλαδή εκείνους που τα δανείζονται από φίλους τους ή από δανειστικές βιβλιοθήκες. Αλλά ας αναδημοσιεύσω όλο το γράμμα, διατηρώντας την ορθογραφία και τη σύνταξη του πρωτοτύπου.

Κάποια στιγμή θα πρέπει να συνειδητοποιήσετε μερικά πράγματα και επειδή το κακό παράγινε, θα το κάνω θέμα. Πρέπει λοιπόν να μάθετε πως η συγγραφή, τουλάχιστον από την πλευρά μου, είναι επάγγελμα και όχι χόμπι. Επομένως αφού είναι επάγγελμα και ο άλλος μοχθεί για αναπαράγει έργο, θα πρέπει και να αμείβεται γι αυτό. Κάποιοι λοιπόν αναγνώστες, μου δηλώνουν με ιδιαίτερη μάλιστα υπερηφάνεια ότι δανείζονται όλα τα βιβλία μου απο δανειστικές βιβλιοθήκες ή τα ανταλλάσουν γιατί δεν έχουν χρήματα λόγω της οικονομικής κρίσης. Όμως αυτό δεν είναι τωρινό, γινόταν πάντα από τότε που άρχισα να πρωτογράφω. Ως ένα σημείο το καταλαβαίνω, όμως δεν καταλαβαίνω, πως είναι δυνατόν ένα βιβλίο να βρίσκεται στις προθήκες δανειστικών βιβλιοθηκών μια εβδομάδα μετά την έκδοσή του και μάλιστα χωρίς την άδεια του συγγραφέα;  

Ένα βιβλίο για να μπει στις βιβλιοθήκες πρέπει να εχει κάνει τον κύκλο του που είναι 5 με 10 χρόνια, ή να βρίσκεται στα αζήτητα. π.χ ένας Καζαντζάκης, ένας Ντοστογιέφσκι, μια Λιλίκα Ζωγράφου κλπ που τα βιβλία τους έχουν εκδοθεί εδώ και πολλά χρόνια. Επίσης σχολεία και αναγνώστες μου ζητούν να τους χαρίσω βιβλία. Δηλαδή να πληρώσω για να τα αγοράσω, και μετά να χρεωθώ τα έξοδα αποστολής και να τους τα στείλω. Χώρια το πήγαινε έλα. Τόσο θράσος.

Υπάνθρωποι και χρυσαυγίτες-Νίκος Σαραντάκος

Ο υπάνθρωπος (Untermensch), προπαγανδιστική αφίσα του 3ου Ράιχ, το 1942, εβδομήντα χρόνια πριν από την κ. Ζαρούλια

 Πηγή: sarant

Χτες στη Βουλή, κατά τη συζήτηση ερώτησης της βουλευτίνας της ΧΑ κ. Ελένης Ζαρούλια σχετικά με την ψήφο των Ελλήνων του εξωτερικού, η ακροδεξιά βουλευτίνα, σε ένα σημείο της δευτερολογίας της, θέλοντας να αντιπαραβάλει τις ελληνοποιήσεις μεταναστών και την ψήφο των Ελλήνων του εξωτερικού, είπε, ανάμεσα σε άλλα, το εξής:

Είναι ντροπή να ελληνοποιείτε λαθρομετανάστες με τον κατάπτυστο νόμο Ραγκούση … και να βγαίνουν δήμαρχοι με ψήφους λαθρομεταναστών οι οποίοι δεν έχουν καμία σχέση με την Ελλάδα, την Ελλάδα του Πλάτωνος και των φιλοσόφων… Να εξισώνετε τους ομογενείς μετανάστες με τον κάθε λογής υπάνθρωπο, που έχει εισβάλει στην πατρίδα μας, με τις κάθε λογής αρρώστιες που κουβαλάει…

Θα μπορούσε κανείς να σχολιάσει ποικιλότροπα το μικρό αυτό απόσπασμα. Θα μπορούσε, ας πούμε, να παρατηρήσει ότι η σύγκριση Ελλήνων εξωτερικού και μεταναστών εσωτερικού είναι έωλη, διότι οι μεν Έλληνες εξωτερικού έχουν (θεωρητικά) δικαίωμα ψήφου, τόσο στις δημοτικές εκλογές όσο και στις βουλευτικές, αλλά πρέπει να πάρουν το αεροπλάνο και να κατέβουν να ψηφίσουν, όπως άλλωστε κάνουν πολλοί (κι εγώ μαζί τους), ενώ οι (εκτός ΕΕ) μετανάστες απλώς δεν έχουν δικαίωμα ψήφου.

Από την άλλη, τα δακρύβρεκτα για δημάρχους που βγαίνουν με ψήφους «λαθρομεταναστών» δεν έχουν καμιά σχέση με την πραγματικότητα, και όχι μόνο επειδή οι μετανάστες που πολιτογραφούνται παύουν να είναι μετανάστες, πολύ δε περισσότερο λαθραίοι.

Απεργία!

»Από την πλατεία πλάι στον Σηκουάνα το 1805 στα ναυπηγεία της Ερμούπολης το 1879 και στην Πλατεία Συντάγματος το 2012 –απεργία τότε και τώρα, και ο αγώνας συνεχίζεται!»

Πηγή: sarant , 18 Οκτωβρίου, 2012

Σήμερα έχει απεργία. Απεργούν οι εργάτες, απεργούν οι υπάλληλοι, δεν κινούνται τα πλοία, κάνουν στάση εργασίας τα ταξί. Απεργούν όμως τα ιστολόγια; Κάτι τέτοιο δεν θα ήταν αδιανόητο, ας πούμε σε ένδειξη διαμαρτυρίας, για κάποιο πρόβλημα της μπλογκόσφαιρας ίσως, όπως είχε κάνει παλιά η ιταλική Βικιπαίδεια για να διαμαρτυρηθεί για ένα σχεδιαζόμενο μέτρο -που τελικά αποσύρθηκε. Αλλά συμμετοχή στην απεργία του «πραγματικού κόσμου»; Και με ποιο τάχα αίτημα –και σαν πίεση προς ποιον;

Επειδή δεν βρίσκω απαντήσεις σ’ αυτά τα ερωτήματα, αντί να απεργήσω, θα λεξιλογήσω… για την απεργία, δηλαδή θα επιχειρήσω να σκιαγραφήσω την ιστορία της λέξης και του πράγματος. Οι ταχτικοί αναγνώστες ίσως αναγνωρίσουν κάποιες από τις παραπάνω φράσεις: το άρθρο που θα διαβάσετε δεν είναι ολοκαίνουργο, είναι επανάληψη ενός παλιότερου άρθρου που είχα δημοσιέψει πριν από είκοσι μήνες, τον Φλεβάρη του 2011, φυσικά και τότε σε μέρα απεργίας. Στη σημερινή δημοσίευση έχω αλλάξει μερικά πράγματα, κι έχω προσθέσει κάμποσα.

Η απεργία θέλει εργάτες· όσο κι αν σε παλιότερα χρόνια υπήρχαν πολλά περιστατικά οργανωμένης διαμαρτυρίας δούλων ή δουλοπαροίκων, που ασφαλώς θα περιλάμβαναν και άρνηση εργασίας, δεν μπορούμε να τα χαρακτηρίσουμε «απεργίες». Οπότε, τις απαρχές του πράγματος (των απεργιών) και των λέξεων που το περιγράφουν θα τις αναζητήσουμε στις αρχές του 19ου αιώνα.

Βέβαια, μπορεί η λέξη να υπάρχει πριν από το πράγμα, με άλλη σημασία. Πάντως, η λέξη «απεργία» δεν μαρτυρείται στα αρχαία ελληνικά –υπάρχει όμως, στον Ησύχιο, τον λεξικογράφο του 6ου αιώνα μ.Χ., η λέξη «απεργός», με τη σημασία «αργός». Όσο για τις σημερινές σημασίες, η λέξη «απεργία» σύμφωνα με το ετυμολογικό λεξικό Μπαμπινιώτη καταγράφεται το 1889, ενώ το ρήμα «απεργώ» από το 1886. Οι πληροφορίες αυτές είναι λαθεμένες, όπως θα δούμε.

Το αμπέλι και η περίφραξή του

Πηγή: sarant

Χτες είχαμε την επίσκεψη της Αγγέλας Μέρκελ, και πολύ ανακουφιστήκαμε που είπε ότι “εύχεται και ελπίζει” να μείνει η Ελλάδα στην ευρωζώνη (πάλι καλά που δεν είπε “προσεύχεται”, όπως λένε για κάποιον ετοιμοθάνατο). Για την επίσκεψη της καγκελάρισσας πάρθηκαν δρακόντεια μέτρα ασφαλείας και χρησιμοποιήθηκαν 7.000 αστυνομικοί, κάτι που έκανε έναν ευρηματικό υλατζή ηλεφημερίδας να δώσει τον τίτλο Θωρακίζουν το ξέφραγο αμπέλι, υπαινιγμός στην πρόσφατη δήλωση του πρωθυπουργού, την περασμένη Παρασκευή, ότι “η χώρα δεν θα γίνει ξέφραγο αμπέλι“. Βέβαια, οι Οικολόγοι υποστήριξαν ότι το αμπέλι όχι απλώς είναι ξέφραγο, αλλά επιπλέον το έχουν αφήσει χωρίς σταφύλι.Κι έτσι, βρήκα θέμα για σήμερα.

Όταν λέμε αμπέλι εννοούμε μιαν έκταση φυτεμένη με κλήματα -το λέμε και αμπελώνα. Σπανιότερα, αμπέλι λέγεται και το μεμονωμένο φυτό, το κλήμα που λέμε πιο συχνά. Οι αρχαίοι έλεγαν άμπελο το φυτό, ενώ για τον καρπό είχαν δυο λέξεις, βότρυς και σταφυλή, που θα τα δούμε σε κάποιο άλλο άρθρο. Η άμπελος έδωσε το αμπέλι (από το υποκοριστικό “αμπέλιον”), ενώ η λέξη “κλήμα”, είναι επίσης αρχαία, αλλά στην αρχαιότητα σήμαινε τα κλαδιά του φυτού, που σήμερα τα λέμε κληματσίδες ή κληματόβεργες. Τη διάκριση τη βλέπουμε παραστατικά στο γνωστό ευαγγελικό χωρίο «εγώ ειμι η άμπελος, υμείς τα κλήματα» (Ιωάν. 15:5) δηλαδή ο Χριστός είναι το δέντρο και οι μαθητές τα κλαδιά. Το κλήμα προέρχεται από το ρ. κλω, σπάζω, απ’ όπου και το κλάσμα.

Καθώς η θέση του αμπελιού ήταν κεντρική στις παλιότερες κοινωνίες, δεν είναι περίεργο που η φρασεολογία μας έχει πάμπολλες παροιμίες και φράσεις με τις λέξεις αυτές. Εδώ θα περιοριστώ σε φράσεις και παροιμίες με το αμπέλι -το σταφύλι και τα συναφή θα το αφήσουμε για άλλο άρθρο.

Ο καθηγητής που έγινε Δάσκαλος (Απόστολος Αποστόλου)

Πηγή:sarant  23 Σεπτεμβρίου, 2012

Την Κυριακή βάζουμε θέμα λογοτεχνικό, αλλά και η αυτοβιογραφία είναι μορφή λογοτεχνίας, θαρρώ. Μου αρέσει μάλιστα πολύ να διαβάζω απομνημονεύματα, τόσο ανθρώπων που θαυμάζω ή αγαπώ το έργο τους, όσο και ανώνυμων. Σήμερα θα παρουσιάσω μερικά αποσπάσματα από τα απομνημονεύματα ενός καθηγητή που έγινε Δάσκαλος, του Απόστολου Αποστόλου. Γεννημένος το 1901, σπούδασε χημικός, δίδαξε Χημεία στη Μυτιλήνη προπολεμικά, συμμετείχε στην Εθνική Αντίσταση ως γραμματέας του ΕΑΜ Μυτιλήνης, κυνηγήθηκε και φυλακίστηκε μετά την απελευθέρωση. Από το 1956 δήμαρχος Μυτιλήνης έως το 1983, φυσικά με διακοπή επί δικτατορίας, ήταν γνωστός σε όλο το νησί ως “Ο Δάσκαλος”. Τα αποσπάσματα είναι παρμένα από τον δεύτερο τόμο του βιβλίου του “Μνήμες” που γράφτηκε στη δεκαετία του 1980.

Μαθητής του Δάσκαλου ήταν και ο πατέρας μου, που έγραψε γι’ αυτόν (μεταξύ άλλων και σε ένα σχετικά πρόσφατο απόσπασμα που έβαλα από το αυτοβιογραφικό πεζογράφημά του). Τον γνώρισα κι εγώ, γιατί οι οικογένειές μας κράτησαν φιλικές σχέσεις όλα αυτά τα χρόνια, καθώς είχαν και κοντινές ηλικίες οι αντίστοιχες γενιές. Θυμάμαι, μας είχε κάνει τρομαχτική εντύπωση, σε όλα τα πιτσιρίκια, ένα περιεργότατο χόμπι που είχε τότε ο Δάσκαλος, να επιμεταλλώνει τζιτζίκια και άλλα έντομα. Διαβάζοντας τα απομνημονεύματα, είδα πως το χόμπι το είχε από τότε, και μάλιστα όχι μόνο με έντομα. Όσο για το αστείο επεισόδιο με τον παπά στην προτελευταία ενότητα, και στα χρόνια τα δικά μου θεωριόταν γρουσουζιά να συναντήσεις παπά στο δρόμο. Εμείς σκουντούσαμε τον διπλανό μας και λέγαμε σιγανά “πάρ’ τον” (ενν. τον παπά) ή “πάνω σου” ή αλλιώς γειώναμε πιάνοντας το γνωστό σημείο. Νομίζω πως το έθιμο τώρα τείνει να εκλείψει, έτσι που έχουν ξεκοπεί οι νεότερες γενιές από τις παραδόσεις του λαού μας.

Διάλεξα μερικά μάλλον εκτενή αποσπάσματα που αφορούν, ακριβώς, τη δουλειά του δάσκαλου όπως την καταλάβαινε ο Δάσκαλος. Οι τίτλοι στις ενότητες είναι του ίδιου.

Το μεράκι μου για το σχολείο

Θυμάμαι, με πόσο ενθουσιασμό, εγώ ήρθα εδώ, στη Μυτιλήνη, σαν δάσκαλος. Είχα τοποθετηθεί στο Πρακτικό Λύκειο. Ήρθα με την προοπτική να μείνω για λίγο. Γιατί σπούδασα χημικός και προοριζόμουν για τη Βιομηχανία. Και έμεινα στην εκπαίδευση είκοσι ολόκληρα χρόνια. Ώσπου μ’ έδιωξαν. Κι ο λόγος ήταν, γιατί αγάπησα τη δουλειά, που, απρόσμενα, αναγκάστηκα να κάμω. Ήταν η εποχή, ύστερα από τη μικρασιατική καταστροφή. Είχα πάρει το δίπλωμα του χημικού το 23. Δουλειές δεν υπήρχαν, κατάλληλες για το έργο του χημικού. Και το 24 βρέθηκα να κάνω το δάσκαλο στη Μυτιλήνη. Και έμεινα. Γιατί ερωτεύτηκα το σχολείο. Το πώς να ασκώ το επάγγελμα του εκπαιδευτικού δε το διδάχτηκα ποτέ. Ούτε και διάβασα ποτέ συγγράμματα, σχετικά με την Παιδεία. Αλλά, φαίνεται, πως τη δουλειά του δασκάλου την έκανα σωστά. Και το μυστικό μου ήταν ένα. Αγαπούσα τη δουλειά μου. Αγάπησα το σχολείο. Κι αυτήν τη συμβουλή έχω να δώσω προς όσους σκοπεύουν ν’ ασκήσουν το επάγγελμα του εκπαιδευτικού. Να σκύψουν με αγάπη πάνω στη δουλειά τους. Ν’ αγαπήσουν το παιδί. Αν δεν νιώθουν έμφυτη την αγάπη προς το επάγγελμα, που διάλεξαν, καλύτερα είναι να το παρατήσουν έγκαιρα, θα αποτύχουν. Θα σέρνονται, πάντα, στη δουλειά τους. Θα τη νιώθουν σαν αγγαρεία. Και προκοπή δεν πρόκειται να δουν. Έτσι είναι. Αυτή είναι η αλήθεια. Η κάθε δουλειά θέλει μεράκι. Θέλει σεβντά. Αν δεν υπάρχει αυτός, καλύτερα να μη γίνεται. Αυτή τη συμβουλή δίνω στους νέους, που θέλουν να γίνουν δάσκαλοι. Να φεύγουν, όσο είναι καιρός. Αν δεν κατακλύζονται από τον έρωτα στο δασκαλίκι.

Εγώ, αυτό έκανα. Αν πρόσφερα κάτι στην Εκπαίδευση —λίγο ή πολύ— το οφείλω στο μεράκι, που ένιωθα γι’ αυ­τήν.

Αναπολώ, τώρα, τα χρόνια που έζησα κοντά στα παιδιά, μέσα στο σχολείο, και τα βρίσκω όμορφα. Ήταν τα πιο όμορφα χρόνια της ζωής μου. Και με πείραξε πολύ όταν με έδιωξαν. Δεν το ήθελα. Δεν είχα βαρεθεί το σχο­λείο. Και δεν ξέρω, αν θα το αρνιόμουν ποτέ. Θυμάμαι, όταν έρχονταν οι διακοπές, εγώ λυπόμουν. Δεν ήθελα ν’ αφήσω το σχολειό. Κι όλη την περίοδο της αργίας, ο νους μου έτρεχε σ’ αυτό. Έκανα σχέδια. Πώς να γίνω καλύτερος. Να κάνω τα μαθήματά μου πιο ευχάριστα.

Το τελευταίο πακέτο (μέχρι το επόμενο)-Νίκος Σαραντάκος

Πηγή: sarant 

 Εδώ και πολλές μέρες στην ειδησεογραφία κυριαρχούν οι ειδήσεις για το περίφημο «νέο πακέτο», το πακέτο των 11,5 δισεκατομμυρίων, δηλαδή την δέσμη των νέων έκτακτων μέτρων με την εφαρμογή των οποίων πρέπει να εξοικονομηθούν από το πετσί μας ακόμα 11,5 δισεκατομμύρια, κι όλο διαβάζουμε πως το «πακέτο έχει κλειδώσει» κι όλο το ξανασυζητάνε οι πολιτικοί αρχηγοί της ημιτρικομματικής συγκυβέρνησης. Βέβαια, η ονομασία «πακέτο των 11,5 δισεκατομμυρίων» είναι ελαφρώς συμβατική και παρωχημένη, αφού στην πορεία τα 11,5 δις αβγάτισαν κι έγιναν 13 ή 15 ή 18 ή 22 κι εμείς οι δύσμοιροι παρακολουθούμε τα δισμύρια να τραβάνε την ανηφόρα, άλλοι με απόγνωση κι άλλοι με τη θυμοσοφία που αποκτά όποιος ξέρει πως «και μ’ εκατό στη φυλακή, και με τα χίλια μέσα».

Ως γνωστόν, εμείς εδώ λεξιλογούμε· ωστόσο δεν έχουμε, απ’ όσο θυμάμαι τουλάχιστον, ασχοληθεί με τη λέξη «πακέτο», που έχει βέβαια πάρει, όχι με δική της ευθύνη, τη συγκεκριμένη δυσοίωνη σημασία, όμως είναι αρκετά ενδιαφέρουσα από γλωσσική άποψη. Η λέξη είναι δάνειο στα ελληνικά, από το ιταλικό pacchetto, και αυτό από το γαλλικό paquet, με απώτερη αρχή, σύμφωνα με τα λεξικά, το ολλανδικό pak, που σήμαινε «μπάλα μαλλιού», λέξη που αρχικά ανήκε στην ορολογία των εμπόρων μαλλιού στη Φλάνδρα τον 12ο-13ο αιώνα. Πότε μπήκε στα ελληνικά δεν ξέρουμε, τα ληξιαρχεία της γλώσσας δεν δούλευαν τότε.

Πακέτο, βεβαίως, λέει το λεξικό, είναι «πράγμα ή πράγματα τυλιγμένα καλά και όλα μαζί με χαρτί, ή κλεισμένα σε χάρτινο κουτί, για να μεταφέρονται εύκολα και με ασφάλεια» και, κατ’ επέκταση, «τυποποιημένη χάρτινη συσκευασία (κουτί ή σακούλα) που περιέχει ορισμένο αριθμό ή ποσότητα πραγμάτων»· αυτοί οι ορισμοί είναι από το ΛΚΝ, και αν διαβάζουν από το λεξικό ας τους βελτιώσουν λίγο, διότι αμέσως μετά από τον δεύτερο ορισμό δίνουν το παράδειγμα «ένα πακέτο μακαρόνια», το οποίο δεν είναι χάρτινη συσκευασία. Το πακέτο λοιπόν είναι και η συσκευασία και το περιεχόμενό της, όπως χαρακτηριστικά στο πακέτο τσιγάρα.

Μουσαντένιο μούσι

Οι εστεμμένες τρίχες του Ναπολέοντα του μικρού

Πηγή:sarant

Η λέξη «μουσαντένιος» μπήκε ορμητικά στην επικαιρότητα των τηλεπαραθύρων πριν από 3-4 χρόνια, με τον δικηγόρο… Πεντακαθαρίδη εκ Θεσσαλονίκης που βιντεοσκοπήθηκε (παράνομα, αλλά ποιος τα εξετάζει αυτά) να κομπάζει για τη «μουσαντένια» αγωγή που είχε κάνει, παναπεί ψεύτικη, ή πιο σωστά γεμάτη εσκεμμένα λάθη ώστε να καταρρεύσει στο δικαστήριο. Μουσαντένια λοιπόν, μια λέξη που δεν υπάρχει στα γενικά λεξικά, όπως παρατήρησε τότε σε άρθρο του ο Παντελής Μπουκάλας. Το slang.gr που κάνει καλή δουλειά στη συγκέντρωση όρων από διάφορες ιδιολέκτους, έχει καταγραμμένο τον όρο «μουσαντέ», και για να πω την αμαρτία μου, εγώ πίστευα ότι πρόκειται για σχετικά νέο σχηματισμό. Πάντως, δεν περίμενα τις κομπίνες του Βαλτοπεδίου για να μάθω τη λέξη, την είχα ήδη συναντήσει, κυρίως σε ποδοσφαιρικά συμφραζόμενα, όπου το τάδε πέναλτι θεωρήθηκε μουσαντένιο, δηλαδή ανύπαρκτο, ψεύτικο. Λίγο παλιότερα, θαρρώ, αυτό το λέγαμε «πέτσινο».

Ωστόσο, το μουσαντένιος και το μουσαντέ δεν είναι και τόσο καινούργιοι όροι. Τους βρίσκω στο λεξικό της πιάτσας του Ζάχου (1981). Ακόμα παλιότερα, στο λεξικό της πιάτσας του Βρασίδα Καπετανάκη (πρώτη έκδοση 1950, δεύτερη 1962) βρίσκω τον τύπο μουσαντά, ως επίρρημα, με σημασία «ψέματα, δήθεν» και με παραδειγματική φράση: Αυτά που είπα χτες, τα είπα μουσαντά, για να τ’ ακούει η γυναίκα μου. Όμως, εκεί που το λήμμα έχει την τιμητική του, είναι στα Καλιαρντά του Ηλία Πετρόπουλου (1971), ο οποίος καταγράφει όχι μόνο τα λήμματα «μουσαντό» ( = ψέμα) και «μουσαντένιος» (πλαστός, ψεύτικος ), αλλά και δεκάδες άλλα λήμματα με πρώτο συνθετικό το «μουσαντο-», το οποίο προσδίδει στις λέξεις τη σημασία του ψεύτικου, του πλαστού. Για παράδειγμα, μουσαντόμαγκας είναι στα καλιαρντά ο μπαμπέσης. Εκτός λεξικών, τη λέξη την ακούμε στην ταινία Διπλοπεννιές (1965) του Σκαλενάκη, όπου ο Αυλωνίτης λέει στον Παπαμιχαήλ (που δεν ξέρει να παίζει μπουζούκι): “Θα βαστάς μπουζούκι, στα μουσαντά, μουσαντένιο”.

Κατά τον Ηλία Πετρόπουλο, το μουσαντό κτλ. προέρχονται από το μούσι, με ψευτογαλλική κατάληξη. Αυτό εκ πρώτης όψεως φαίνεται λογικό, εφόσον “μούσι” σημαίνει μεταφορικά το ψέμα,  μια σημασία που τη θυμάμαι από παιδί· πολλές φορές μάλιστα πιάναμε απλώς το πηγούνι με τα δάχτυλα για να δηλώσουμε σιωπηρά ότι αυτό που ακούμε είναι μούσι. Πώς άραγε έφτασε το μούσι να σημαίνει «ψέμα»; Μην ξεχνάμε πως στην καθομιλουμένη τα παχιά ή τα ανόητα λόγια λέγονται τρίχες –και τι άλλο είναι το μούσι παρά πολλές μακριές τρίχες (ενίοτε και κατσαρές); Θαρρώ λοιπόν πως από τις τρίχες περάσαμε στο μούσι. Ασφαλώς όμως θα έπαιξαν ρόλο και οι ψεύτικες γενειάδες, οι αποκριάτικες, που είναι το πιο εύκολο μασκάρεμα. Κάπως έτσι και η αρχαία φενάκη, που αρχικά σήμαινε την περούκα, πήρε τη σημασία του ψέματος, της απάτης.

Από πού ετυμολογείται όμως το μούσι; Θα περίμενε κανείς να είναι ομόρριζο με το μουστάκι, αλλά δεν είναι· ούτε με το μουσούδι. Δεν έχω χώρο να επεκταθώ στις ετυμολογίες αυτές, αλλά το μεν μουστάκι είναι αυτοχθόνως ελληνικό (και από τη λέξη μύσταξπροέρχονται τα moustache και συναφή των ευρωπαϊκών γλωσσών) το δε μουσούδι είναι από το ιταλικό muso. Αντίθετα, το μούσι είναι γαλλικό, και δη γαλαζοαίματο!

Το φάντασμα στα πορτοκάλια – Νίκος Σαραντάκος

Νίκος Σαραντάκος: Διήγημα από τη συλλογή Μετά την αποψίλωση (Ιστορίες Του Στρατού): διηγήματα (1987, β’ έκδ. 1989) εκδ. Σύγχρονη Εποχή 

Το φάντασμα στα πορτοκάλια 

Ό,τι είχαμε αλλάξει τάγμα, από βασική σε ειδική, δεύτερη μέρα, δεν είχαμε καλά-καλά βγάλει τα γράσα απ’ τα μάτια μας, κι ήρθανε τα μαντάτα για το Φάντασμα. Είχαμε δηλαδή πάρει τις καινούργιες τις σκοπιές και κάναμε ανταλλαγή πείρας, κι έλεγε ο καθένας για τη σκοπιά που του ‘χε τύχει την πρώτη μέρα, πώς ήταν, τι κατατόπια έχει, αν τηνε πιάνει τ’ αγιάζι, από πού έρχεται ο εφοδεύοντας, τι ευκαιρίες έχει για λούφα, μην παν κι οι άλλοι απροετοίμαστοι. Οι και­νούργιες τώρα οι σκοπιές ήτανε σχεδόν όλες τετριμμένα πράματα, ένα φυλάκιο μικρό, ένα μεγάλο, κάτι σκοπιές στο Καψιμί νυχτερινές που τις βάλαν για να μην έχουμε πολλές εξόδους, μία στ’ αρτοποιεία μην έρθει ο Τούρκος και μας πάρει το ψωμί, μία στις τουαλέτες μην έρθει και μας χέσει, τέτοια. Όχι όμως όλες· ήτανε και δύο με μυστήρια ονόματα, Τομέας Γάμα και Γεώτρηση. Και ο μεν Τομέας Γάμα, απ’ ότι απεδείχθη, δεν ήταν παρά ένα φυλάκιο μες την ερημιά, απέναντι απ’ το στρατόπεδο και τέσσερα χιλιόμετρα πιο πέ­ρα, με κάτι αποθήκες πυρομαχικών, νέκρα σκέτη. Αλλά η Γεώτρηση, αυτή ήταν αλλιώς.

Να εξηγήσω όμως λίγο την τοπογραφία της περιοχής· λοιπόν, πρώτα ήταν η πόλη —σιγά την πόλη—, του νομού η πρωτεύουσα· στα δώδεκα χιλιόμετρα απόσταση ήτανε το στρατόπεδο· πίσω απ’ το στρατόπεδο, στα τριάμιση χιλιόμε­τρα, ήτανε το χωριό, Δροσοπηγή το λέγαν κι ήταν όντως, γε­μάτο στα νερά· στα πόδια του βουνού· αριστερά απ’ το χωριό, άρχιζαν τα περβόλια, πορτοκαλιές το πιο πολύ- τόπος μαγευτικός. Σαν είχες έξοδο ολοήμερη, απ’ το μεσημέρι, πήγαινες στην πόλη, αν πάλι είχες κουτσή, από τ’ απόγεμα, οι μερακλήδες προτιμούσαν το χωριό. Βέβαια, οι πιο πολλοί δεν ήταν μερακλήδες, ευτυχώς, και πήγαιναν κακήν κακώς στην πόλη —μεγάλοι γόητες— και καρφωνόνταν μες την παμπ με ένα βίσκι ανά χείρας να χαμογελάν ηλίθια μπας και γιαλίσουνε σε καμιά γκόμενα —όπερ αδύνατο γιατί στα μέ­ρη τα μικρά, τα στρατοκρατούμενα, τα θηλυκά έχουν ανα­πτύξει άλλου είδους αντισώματα κι άμα δεν είσαι από δόκι­μος κι απάνω —ή γιατρός— κοπέλα ντόπια δεν κυκλοφο­ράς, αυτό είναι νόμος απαράβατος —και όπως έλεγε κι ο ταγματάρχης εξ υπαξιωματικών ο Κορδορούμπης, άνθρωπος πολύπειρος, «ρε μάγκες, απ’ όσους κυκλοφόρεσαν γυναίκα μες την πόλη τούτη δω, το ενενήντα τα εκατό τη φόρεσαν την κουλούρα» —ο ίδιος, συγκατέλεγε εαυτόν στο δέκα τα εκατό των υπολοίπων, έχοντας σ’ άλλη μικρή πόλη πα­ντρευτεί. Αλλά με τις γυναίκες ξεστρατίσαμε· η ουσία είναι που, επειδή οι μερακλήδες ήταν λίγοι, η Γεώτρηση δεν είχε γίνει από πριν πλατιά γνωστή. Γιατί η Γεώτρηση ήταν μέσα στα περβόλια, στου χωριού το έβγα, ένα σπιτάκι πνιγμένο στις πορτοκαλιές και στο πρασινάδι, μ’ ένα ποταμάκι πλάι, όνειρο. Μες το σπιτάκι ήτανε τ’ αντλιοστάσιο που τροφοδοτούσε με νερό το Κέντρο μας, ήτανε και δυο παλιοί φαντά­ροι, μουσουλμάνοι, Τούρκοι που τους λέγαμε, από τον Εχίνο, που πρόσεχαν τις αντλίες και τ’ άλλα μαραφέτια, μόνιμο προσωπικό. Και πήγαιναν και κάθε βράδι τέσσεροι φα­ντάροι νέοι, σαν κι εμάς καληώρα, σκοποί εκεί, μην έρθει ο οχτρός και δηλητηριάσει τη Γεώτρηση και πάμε όλοι μας χαράμι —όπως μας έλεγε, και φαινόταν να το λέει σοβαρά, ο λοχαγός μας μια μέρα που μας ενημέρωνε για τα εκεί καθήκοντα· κι εμείς ανοίγαμε μια στοματάρα νά και φρικιούσαμε φρίκη μεγάλη που υπάρχουν τέτοιοι ανώνυμοι σα­τανικοί οχτροί και ελλοχεύουν. Μα δεν μας τα ‘πε όλα ο κύριος λοχαγός· γιατί μπορεί εχθρός να μην τόλμησε στη Γεώτρηση να ελλοχέψει, αλλ’ απ’ τη δεύτερη τη μέρα φάνη­κε το Φάντασμα.

Ποιο Φάντασμα; Το φάντασμα που, την πρώτη μέρα, έκανε την επίθεσή του στο Γιάννη το Μοσχόπουλο της διμοιρίας μας. «Ρε παιδιά, στο λόγο μου· εκεί που ήμουνα δεύτερο νούμερο, δώδεκα-δύο, θα ‘χε πάει μία παρά είκοσι, ακούω απ’ το ποτάμι ένα θόρυβο, ένα τοκ-τοκ-τοκ-τοκ. Έτσι ακριβώς, ρε σεις, τοκ-τοκ-τοκ-τοκ. Λέω, θα ‘ναι σκύλος. Αυ­τό να ζυγώνει: τοκ-τοκ-τοκ-τοκ. Λες και χτύπαγε βότσαλο πάνω σε βότσαλο.» («Ρε συ, μπας κι ήτανε παπουτσωμένος ο σκύλος;» —σχόλιο που πνίγηκε στη γενική κατακραυγή). «Ρίχνω μια πέτρα στο νερό, αυτό εκεί: τοκ-τοκ-τοκ-τοκ. Ύ­στερα σα να σώπασε, ησύχασα και γω, λέω σκύλος ήταν κι έφυγε. Κι εκειπάνω, αρχίζουν να μου ‘ρχονται πετραδάκια· βροχή τα πετραδάκια ρε παιδιά, στα πόδια μου σκάγαν. Φω­νάζω «αλτισεί», σκίζω την τελαμώνα, οπλίζω, βάνω γεμιστήρα μέσα, αυτό εκεί, να ρίχνει πετραδάκια. Λέω «αλτ, αλλιώς πυ­ροβολώ», πιο πολλά τα πετραδάκια. Και μου φάνηκε πως άκουσα κι ένα γέλιο, μα τι γέλιο, γέλιο του θανάτου, πάγωσε το αίμα μου. Τα παρατάω όλα και μπουκάρω μέσα στο φυ­λάκιο. Ρε σεις, κόντεψα να πάθω καρδιακό, αλήθεια λέω.»

Ένας εγκληματίας στην Πάρο

Του Νίκου Σαραντάκου

Ένας πακιστανός 21 χρονών, μετανάστης χωρίς χαρτιά, συνελήφθη από την αστυνομία για την εγκληματική επίθεση και την κακοποίηση της δεκαπεντάχρονης κοπέλας στη Χρυσή Ακτή της Πάρου. Σύμφωνα με το ρεπορτάζ, ομολόγησε και μάλιστα περιέγραψε και τις περιστάσεις της επίθεσης, ενώ επίσης φαίνεται ότι και τα δείγματα DNA του νεαρού ταυτοποιήθηκαν με το βιολογικό υλικό που βρέθηκε στην κοπέλα. Η διατύπωσή μου είναι προσεκτική, επειδή το τεκμήριο της αθωότητας εξακολουθεί να ισχύει παρά την ομολογία και την ταυτοποίηση του DNA, όσο κι αν για την οικονομία της συζήτησης συμφωνώ ότι σε χαλαρό στιλ μπορεί κανείς να αναφέρεται σε “δράστη” της υπόθεσης, παραλείποντας αυτό το άβολο “ο φερόμενος ως δράστης”. Τα περισσότερα κανάλια (και γενικώς τα ΜΜΕ), βέβαια, δεν φοράνε γάντια κι έτσι αποφάνθηκαν ότι συνελήφθη ο “δράκος” της Πάρου. Τέλος πάντων, δεν είναι αυτό το θέμα μου ούτε περιμένω άμεμπτη τήρηση της δεοντολογίας από τα σημερινά ιδιωτικά κανάλια. Πάντως να θυμόμαστε, έστω και σαν υποσημείωση, ότι ο πρώτος που αποκλήθηκε “δράκος”, ο Αριστείδης Παγκρατίδης, εκτελέστηκε το 1968 (όχι τυχαία επί χούντας) φωνάζοντας πως είναι αθώος (αρχικά είχε ομολογήσει).

Βέβαια, αυτό που προέχει για την υπόθεση της Πάρου είναι να κερδίσει τη μάχη η κοπέλα και να γίνει καλά, και όπως φαίνεται υπάρχουν αισιόδοξες ενδείξεις. Αλλά γι’ αυτό φροντίζουν οι γιατροί στο Αττικόν, εμείς οι υπόλοιποι τίποτα δεν μπορούμε να κάνουμε εκτός ίσως από το να προσευχόμαστε, όσοι έχουμε έφεση σ’ αυτό. Οπότε, ανθρώπινο είναι, σχολιάζουμε την εγκληματική επίθεση και καταριόμαστε το “κτήνος”. Και ανθρώπινο είναι κι αυτό, υποθέτοντας βέβαια ότι η οργή μας ήταν ίδια και τις προηγούμενες μέρες, οργή απέναντι στον όχι ακόμα εντοπισμένο δράστη. Βέβαια, το κακό είναι ότι κάποιοι κάνουν και άστοχες γενικεύσεις, ενώ ακόμα χειρότερο είναι πως κάποιοι λιγότεροι κοιτάζουν, τώρα που φαίνεται πως εντοπίστηκε ο δράστης, πώς θα αντλήσουν πολιτικά οφέλη από το έγκλημα.

Λέγοντας γενικεύσεις εννοώ απόψεις που διάβασα στα κοινωνικά δίκτυα, ότι αφού ο δράστης (ή ο βιαστής, παρόλο που η επίσημη διατύπωση δεν μιλάει για βιασμό) είναι Πακιστανός (το τεκμήριο της αθωότητας πάει περίπατο στα κοινωνικά δίκτυα), αφού λοιπόν ο δράστης του βιασμού είναι Πακιστανός, όλοι οι Πακιστανοί είναι βιαστές ή έστω υποψήφιοι βιαστές. Η γενίκευση, όπως βλέπετε, πιάνει μόνο την ιδιότητα της εθνικότητας. Κανείς δεν είπε ότι επειδή ο (φερόμενος ως) δράστης είναι 21χρονος, όλοι οι 21χρονοι είναι βιαστές· θα ήταν κωμικό.

Αφού όμως θα ήταν κωμικό να πούμε ότι οι 21χρονοι έχουν έφεση προς τα εγκλήματα, γιατί δεν είναι κωμικό να λέμε ότι οι Πακιστανοί έχουν έφεση προς τα εγκλήματα ή προς τους βιασμούς; Η απάντηση που προβάλλεται στα κοινωνικά δίκτυα από φίλους φίλων, είναι ότι η έφεση που λέγαμε “είναι απόρροια μιας κοινωνίας όπου η αξία της γυναίκας τοποθετείται αρκετά παρακάτω από την αξία ενός μουλαριού”. Να το δούμε λίγο αυτό. Θα λέγαμε τάχα ότι ο Κυριάκος Παπαχρόνης, καταδικασμένος για σειρά από βιασμούς και ανθρωποκτονίες γυναικών (κι αυτός χαρακτηρίστηκε “δράκος” από τα μέσα ενημέρωσης), είναι “απόρροια μιας κοινωνίας όπου η αξία της γυναίκας τοποθετείται αρκετά παρακάτω από την αξία ενός τετρακίνητου;” (ε, όχι και μουλάρι -για ποιους μας περάσατε; ).

Οι λέξεις του χρήματος και των νομισμάτων-Nίκος Σαραντάκος

Οι λέξεις του χρήματος και των νομισμάτων, ξανά

 Πηγή:sarant 

Το καλοκαίρι είχα πει ότι θα βάζω και επαναλήψεις, δηλαδή παλιότερα άρθρα του ιστολογίου, ιδίως όσα είχαν δημοσιευτεί τον πρώτο καιρό, που δεν είχαμε ακόμα τόσο πολλούς επισκέπτες, κι έτσι δεν είναι και πολύ γνωστά. Το άρθρο που θα διαβάσετε σήμερα, το είχα δημοσιεύσει την πρώτη βδομάδα ζωής του ιστολογίου και στη συνέχεια το συμπεριέλαβα και στο βιβλίο μου “Οι λέξεις έχουν τη δική τους ιστορία“, οπότε είναι κατάλληλο για επανάληψη ύστερα από τόσον καιρό. Βέβαια, όσην ώρα ετοιμάζω το άρθρο, έχω ένα φριχτό ντεζαβούδι, ότι δηλαδή το έχω ήδη δημοσιέψει δεύτερη φορά στο ιστολόγιο, παρόλο που έκανα πεντέξι αναζητήσεις χωρίς να επιβεβαιωθεί η υποψία μου. Τι να πω, ίσως να οφείλεται στο ότι το άρθρο έχει αναδημοσιευτεί σε πολλούς άλλους ιστότοπους, ακόμα και πρόσφατα. (Κάποια κομμάτια, το ξέρω, τα έχω χρησιμοποιήσει σε άλλα άρθρα, αλλά μόνο κομμάτια). Τέλος πάντων, αν το έχετε ξαναδιαβάσει ζητάω συγνώμη.

Λεφτά, νομίσματα, μονέδα, όβολα, παράδες, γρόσια, άσπρα, πεκούνια, τάλιρα, φράγκα, μπικικίνια, ψιλά, μαρούλια, χαρτί, μαλλί, μπαγιόκο

Γραμμένο καθώς είναι σε καιρούς οικονομικής κρίσης, το σημερινό μας σημείωμα θα ασχοληθεί με τον κόσμο του χρήματος και των νομισμάτων. Εννοείται ότι θα κάνουμε διερεύνηση γλωσσική, αν και πρέπει να προειδοποιήσω ότι το θέμα είναι απέραντο, τόσο εκτενές που εύκολα θα μπορούσε να γραφτεί σχετικό βιβλίο.

Στα αρχαία ελληνικά, η λέξη χρήμα σήμαινε αρχικά κάτι που χρησιμοποιεί ή χρειάζεται κάποιος, και προέρχεται από το απρόσωπο ρήμα «χρη». Κι επειδή τα χρειαζούμενα που έχει κάποιος απαρτίζουν την κινητή περιουσία του, γρήγορα η λέξη «χρήματα» πήρε τη σημασία τη σημερινή· όμως, είχε επίσης και τη σημασία «πράγματα». Έτσι, όταν ο Πρωταγόρας (μέσω Πλάτωνα) λέει «πάντων χρημάτων μέτρον άνθρωπος» εννοεί ότι ο άνθρωπος είναι κριτήριο των πάντων, όταν όμως ο Δημοσθένης φώναζε στην εκκλησία του δήμου: «δει δη χρημάτων και άνευ τούτων ουδέν εστι γενέσθαι των δεόντων» δεν εννοούσε βέβαια τα πράγματα, ούτε τα χρειώδη, αλλά ειδικώς εννοούσε τα χρήματα: τα λεφτά, τα νομίσματα, τη μονέδα, τα όβολα, τους παράδες, τα γρόσια, τα άσπρα, τα πεκούνια· τα τάλιρα, τα φράγκα, τα μπικικίνια, τα ψιλά, το μαρούλι, το χαρτί, το μαλλί, το μπαγιόκο· τα καπίκια, τα μπακίρια, το καύσιμο, το μπερντέ, τα γκαφρά, για να κάνουμε μια κάθε άλλο παρά εξαντλητική καταγραφή διάφορων ονομασιών -και ελπίζω να μη με θεωρήσετε ασεβή που κόλλησα πλάι στους αρχαίους μας προγόνους τις αργκοτικές ονομασίες της τρέχουσας επικαιρότητας, που ασφαλώς μερικές θα αποδειχτούν εφήμερες και θα ξεχαστούν σε μερικές δεκαετίες, όπως έχει σχεδόν ξεχαστεί σήμερα ο «μπαμπακόσπορος» τον οποίο απαιτούσαν οι ήρωες των Χαλασοχώρηδων του Παπαδιαμάντη για να πουλήσουν την ψήφο τους.

Μια από τις επίκαιρες λέξεις του χρήματος εδώ και μερικά χρόνια είναι αναμφίβολα η  τράπεζα αφού σε όλο τον κόσμο οι τραπεζίτες ζήτησαν και πήραν απίστευτα ποσά, που ψηλώνει ο νους σαν κάθεσαι να τα λογαριάσεις. Ας δούμε λοιπόν την ιστορία της λέξης. Η λέξη τράπεζα ήταν στα αρχαία τετράπεζα, από τα τέσσερα πόδια που έχει το τραπέζι, αλλά η πρώτη συλλαβή σίγησε κι έπεσε· αυτό το φαινόμενο λέγεται «απλολογία», κι όταν έχει συμβεί πριν από καμιά τριανταριά αιώνες το θεωρούμε ιερό και μεγαλειώδες, αλλά όταν γίνεται μπροστά στα μάτια μας και ακούμε κάποιον πιτσιρικά να λέει «περιβαντολόγος» μας φαίνεται ένδειξη έσχατης γλωσσικής παρακμής.

Τέλος πάντων, τράπεζα ήταν το τραπέζι, και από την ειδική σημασία του τραπεζιού του αργυραμοιβού, του σαράφη, η λέξη τράπεζα πήρε τη σημασία του πιστωτικού ιδρύματος, ήδη από τα αρχαία. Ωστόσο, η λέξη δεν πέρασε στις άλλες ευρωπαϊκές γλώσσες: όταν ο εγγλέζος λέει trapezist δεν εννοεί τον τραπεζίτη αλλά ένα είδος ακροβάτη. Είδος ακροβάτη είναι και ο σαλτιμπάγκος και κατά σύμπτωση, η λέξη που χρησιμοποιούν οι περισσότερες ευρωπαϊκές γλώσσες για την τράπεζα, bank δηλαδή στα αγγλικά, ετυμολογείται όπως κι ο σαλτιμπάγκος από την παλιά ιταλική banca, που ήταν επίσης το τραπέζι του αργυραμοιβού, και είναι απώτερης γερμανικής αρχής. Αυτή η μπάνκα ήρθε και στα μέρη μας, κι έναν καιρό τα χαρτονομίσματα (τραπεζογραμμάτια) τα λέγαμε μπανκανότες και τον τραπεζίτη μπανκέρη, αλλά τώρα οι δάνειες λέξεις υποχώρησαν, όπως συμβαίνει πάντα σε όρους με θεσμική, ας πούμε, χρήση, κι έτσι η μπάνκα σήμερα διατηρείται μόνο στη χαρτοπαιξία.

Τελικά, είναι εφτά τα φωνήεντα;-Νίκος Σαραντάκος

 Πηγή:sarant 

Ένας καινούργιος γλωσσικός μύθος διαδίδεται στο ελληνικό Διαδίκτυο τα τελευταία δύο εικοσιτετράωρα με την ταχύτητα πυρκαγιάς σε ξερόχορτα. Όπως φαίνεται,  από σκοτεινούς κύκλους εξυφαίνεται ένα ακόμα σχέδιο με στόχο την αλλοίωση της ελληνικής γλώσσας, ή τουλάχιστον έτσι «αποκαλύπτει» σε ένα άρθρο που έχει τίτλο «Η ελληνική γλώσσα πρέπει να μείνει ανέπαφη», το οποίο έσπευσαν να αναδημοσιεύσουν ένα σωρό ιστολόγια, πολλά από αυτά πολυσύχναστα. Όχημα της υποτιθέμενης αλλοίωσης είναι το καινούργιο βιβλίο γραμματικής της 5ης και 6ης Δημοτικού, που μπορείτε να το δείτε εδώ.

Ολόκληρο το άρθρο το διαβάζετε σε κάποιο από αυτά τα ιστολόγια, π.χ. εδώ, ενώ υπάρχει και μορφή του σε pdf, επαυξημένη με σχολιασμένες σελίδες του βιβλίου, αναρτημένη στον ιστότοπο του Συλλόγου Εκπαιδευτικών Ανατολικής Αττικής «Αλέξανδρος Δελμούζος»

Η ανάρτηση σε εκείνο τον ιστότοπο εξηγείται διότι το άρθρο δυστυχώς γράφτηκε από δασκάλα, μέλος του συλλόγου, που εργάζεται σε δημοτικό σχολείο της Ραφήνας. Βέβαια, το Διοικητικό συμβούλιο του συλλόγου κράτησε κάποιες αποστάσεις από το άρθρο, και διευκρίνισε ότι η τελευταία παράγραφος, ότι δήθεν ο σύλλογος Αλ. Δελμούζος οργανώνει ψηφοφορία για να αποσυρθεί το βιβλίο «της κυρίας Διαμαντοπούλου» έχει προστεθεί εκ των υστέρων και δεν περιέχεται στο αρχικό, γνήσιο άρθρο.

Θα παραθέσω μερικά αποσπάσματα του άρθρου και θα τα σχολιάσω, αλλά πρώτα να σταθώ στην υποβολιμαία προσθήκη για το «βιβλίο της κυρίας Διαμαντοπούλου». Είναι λάθος, και είναι άδικο για τους συγγραφείς, να ταυτίζονται τα βιβλία τους με έναν συγκεκριμένο υπουργό· άλλωστε, η διαδικασία συγγραφής σχολικών βιβλίων είναι τόσο μακροχρόνια που τις περισσότερες φορές άλλος υπουργός εγκρίνει τη συγγραφή του βιβλίου και άλλος βλέπει το βιβλίο να κυκλοφορεί στα σχολεία -κάτι τέτοιο είχε συμβεί και με το βιβλίο Ιστορίας της 6ης Δημοτικού. Οι υπουργοί έρχονται και παρέρχονται.

Λοιπόν, το άρθρο ξεκινάει ως εξής:

 Με μεγάλη μας έκπληξη διαπιστώσαμε πως πρόσφατα (Νοέμβριος 2011) διανεμήθηκε προς διδασκαλία, στα δημοτικά σχολεία της χώρας μας ένα καινούργιο βιβλίο γραμματικής, για την Ε΄ και ΣΤ΄ τάξη, αντικαθιστώντας την μέχρι τώρα ισχύουσα γραμματική του Μανώλη Τριανταφυλλίδη, η οποία εδιδάσκετο πλέον των 30 χρόνων.
Σύμφωνα με την καινούργια γραμματική που… συντάχθηκε από τους: κ. Ειρήνη Φιλιππάκη – Warburton, κ. Μιχάλη Γεωργιαφέντη, κ. Γεώργιο Κοτζόγλου και την κ. Μαργαρίτα Λουκά και εκδόθηκε από τον Οργανισμό Εκδόσεως Διδακτικών Βιβλίων, με την ευθύνη του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου, ανακαλύπτουμε πως:

τα φωνήεντα της Ελληνικής Γλώσσας είναι 5 (πέντε)!!!

Τα: α, ε, ι, ο, και το ου. Καθώς και ότι τα φωνήεντα η, υ, ω έχουν καταργηθεί!!!

Και τα σύμφωνα από 17, έμειναν μόνον τα 15!!! Τα ξ και ψ δεν υπάρχουν πλέον!!!

Σημειωτέον, πως στα φωνήεντα συγκαταλέγεται και ο δίφθογγος «ου», καθώς και στα σύμφωνα συμπεριλαμβάνονται τα δίψηφα σύμφωνα ντ, μπ, γκ!.

Αυτή είναι η βασικότερη ένσταση της συντάκτριας για το νέο βιβλίο γραμματικής. Και συνεχίζει:

Με την προγενέστερη Γραμματική του Μαν. Τριανταφυλλίδη, γαλουχήθηκαν γενιές Ελλήνων, που μάθανε να ομιλούνε την Ελληνική Γλώσσα. Αλλά και αλλοδαποί που γεννήθηκαν, έζησαν και σπούδασαν σε ελληνικά σχολεία, και πέτυχαν στα ελληνικά πανεπιστήμια είχαν γαλουχηθεί με την ίδια γραμματική χωρίς να δυσκολευτούν!… Εφ’ όσον οι συνθήκες δεν έχουν αλλάξει, ποιόν λόγο εξυπηρετεί η αλλαγή της κλασσικής γραμματικής σε «φωνητική» γραμματική;
Η γλώσσα μας, η αρχαιότερη όλων των λαών, τις τελευταίες δεκαετίες έχει υποστεί αλλεπάλληλους βιασμούς από τους εκάστοτε υπευθύνους, οι οποίοι εντελώς ανεύθυνα λειτουργώντας ωσάν γλωσσοπλάστες, αποφάσιζαν για την «εκλαΐκευση» της, και ταυτόχρονα την καταστροφή της!